Хотелось бы почитать где-то о происхождении личных окончаний в прошедшем времени в польском.
piotr bąk
gramatyka języka polskiego
Pochodzenie końcówek czasu przeszłego
Ruchome końcówki czasu przeszłego są formami osobowymi czasu teraźniejszego dawnej odmiany czasownika być. Czasownik ten, którego dzisiejsze formy czasu teraźniejszego są: jestem, jesteś, jest, jesteśmy, jesteście, są, dawniej odmieniał się inaczej, a mianowicie:
liczba pojedyncza : liczba mnoga
1. ja jeś-m : my jes-my
2. ty jeś- : wy jeś-cie
3. on jes-t : oni są
Odmiana ta była oparta na dwóch różnych tematach: jeś- jes- i są, przy czym temat drugi występuje tylko w 3. osobie liczby mnogiej. Niezwykły jest także brak końcówki w 2. osobie liczby pojedynczej.
Powyższe formy osobowe czasownika być w połączeniu z imiesłowem czynnym czasu przeszłego (z przyrostkiem -ł) tworzyły czas przeszły złożony w następujący sposób:
Liczba pojedyncza
rodzaj męski : rodzaj żeński : rodzaj nijaki
1. ja jeśm brał : ja jeśm brała : -
2. ty jeś brał : ty jeś brała : -
3. on jest brał : ona jest brała : ono jest brało
Liczba mnoga
rodzaj męskoosobowy : rodzaj żeńsko-rzeczowy
1. my jesmy brali : my jesmy brały
2. wy jeście brali : wy jeście brały
3. oni są brali : one są brały
Słowo posiłkowe jeśm, jeś, jest mogło stać również po imiesłowie, a wtedy forma czasu przeszłego była nieco inna:
Liczba pojedyncza
rodzaj męski : rodzaj żeński
l. ja brał jeśm : ja brała jeśm
2. ty brał jeś : ty brała jeś
3. on brał jest : ona brała jest
Liczba mnoga
rodzaj męskoosobowy : rodzaj żeńsko-rzeczowy
1. my brali jesmy : my brały jesmy
2. wy brali jeście : wy brały jeście
3. oni brali są : one brały są
W Xiv i Xv wieku oba typy czasu przeszłego były żywe: wyszedł jeśm, jeśm wywiódł, jeśm był, był jeśm, jeśm dała; wziął jeś, karał jeś, jest poszedł, pochwycił jest, przyszli jesmy, jesmy rzucili, poszli są, są drżeli.
Począwszy od Xiv wieku zanika słowo posiłkowe jest w 3. osobie liczby pojedynczej i są w 3. osobie liczby mnogiej, a formy osobowe jeśm, jeś, jeśmy, jeście upraszczają się i stają się końcówkami ruchomymi, przyrastającymi do poprzedniego wyrazu, jeżeli stoją przed imiesłowem, lub do imiesłowu, gdy stoją po nim. Formy pełne pierwszego typu: ty jeś brał, my jeśmy brali, wy jeście brali, oni są brali, dały uproszczone: tyś brał, myśmy brali, wyście brali. Z form pełnych typu drugiego: brali jesmy, brali jeście, brali są, powstały formy uproszczone: braliśmy, braliście, brali.
Twardy temat 1. osoby liczby mnogiej jes-my wyrównał się z tematem obocznym miękkim jeś- i dał formę jeśmy.
Ten typ odmiany utrwalony w ciągu Xv i Xvi wieku przetrwał do dziś.
Równocześnie z przekształceniem się dawnych form osobowych jeśm, jeś, jeśmy, jeście w końcówki czasu przeszłego zmieniła się odmiana czasownika być w czasie teraźniejszym. W liczbie pojedynczej formę trzeciej osoby jest potraktowano jako temat podstawowy i dodano do niego końcówki czasu przeszłego -em, -eś, -eśmy, -eście. W ten sposób powstała odmiana złożona, uformowana według wzoru czasu przeszłego:
liczba pojedyncza : liczba mnoga
1. jest-em : jest-eśmy
2. jest-eś : jest-eście
3. jest są : -
W nowej odmianie utrzymały się tylko stare formy osoby trzeciej obu liczb.
