Лингвофорум

Читал на днях казахские сказки, и решил посмотреть, как они звучат на казахском.

Сказка "Кара-Мерген"

Начало:

Бұрынғы өткен заманда қазақ жұртының бір Қарамерген деген кісісі болыпты. Өзінің дәулеті жоқ, және перзенті жоқ екен. Мергендікпен бұғы атып мүйізін, құлан атып саурысын, әртүрлі аң атып, терісін сатып, жан сақтайды екен. Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.

бұрынғы - "давний, прежний"
өткен - "прошлый, прошедший" (глагол өту - "проходить")
заманда - "во время" (заман - "время, эпоха", -да - локатив)
қазақ - "казах, казахский"
жұртының - генетив от жұрт -"селение" (того же корня "юрта"), "народ"
бір - "один"
Қарамерген - "Чёрный Стрелок" (мерген - монголизм)
деген -"по имени, званый"
кісісі - "человек" (кісі и аффикс 3-го лица -сі)
болыпты - "был" (болу -"быть")
өзінің - ген. 3-го лица от өз "сам")
дәулеті - "(его) богатство"
жоқ - "нет"
және - "и, также"
перзенті - "(его) ребёнок"
екен - используется в фольклоре, что-то вроде "было-не было"
мергендікпен - "снайпер"
бұғы - "олень"
атып - "застрелив" (ату - "стрелять", вот откуда "ату его!")
мүйізін - вин. от мүйізі "(его) рог"
құлан - "кулан, дикая лошадь"
саурысын - вин. от саурысы "(его) саур (кожа)"
әртүрлі - "другой"
аң - "зверь"
терісін - вин. от терісі "(его) шкура"
сатып - "продав"
жан - "душа, жизнь" (персизм)
сақтайды - "хранил" (сақтау - "охранять, спасать, беречь")
жаз - "лето"
кетсе - "если уйдёт" (кету -"покидать")
қыс - "зима"
келіп - "придя" (келу- "приходить")
жолдассыз - "без (-сыз) спутника (жолдас)"
жалғыз - "одинокий"
жүреді - "ходил" (жүру - "ходить")

Бұрынғы өткен заманда қазақ жұртының бір Қарамерген деген кісісі болыпты.
- "В давно минувшую пору был в народе казахском человек по прозвищу Кара-Мерген"
Өзінің дәулеті жоқ, және перзенті жоқ екен.
- "Не было у него богатства, и детей не было"
Мергендікпен бұғы атып мүйізін, құлан атып саурысын, әртүрлі аң атып, терісін сатып, жан сақтайды екен.
- "Меткий стрелок, стреляя оленей, их рога, стреляя куланов, их саур, стреляя других зверей, их шкуры продав, на жизнь зарабатывал ("душу хранил")"
Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если летом уйдёт - зимой придя, если зимой уйдёт - летом придя, без товарищей, один ходил"

Есть что-нибудь не так?

Бір күндерде баяғы мерген мылтығын алып: «Қысы-жазы ел бармайтұғын, адам тұрмайтұғын бір алыс жерге барайын!», — деп жүріп кетіпті. Неше күн жол жүріп, бір үлкен тауға келіпті: қараса, тауда адам жүрген жол жоқ.

күндерде - "в днях" (почему-то множ. число, но впереди стоит бір "1")
баяғы - "как прежде"
мылтығын - вин. от мылтығы "его ружье"
алып - "взяв" (алу - "брать")
қысы-жазы - "зимой и летом", "круглый год"
ел - "народ, люди"
бармайтұғын - глагол бару "идти, пойти", "посещать", -май- отрицание - в общем смысл: "куда не придёт"
адам - "человек"
тұрмайтұғын - глагол тұру "стоять", "жить, обитать"
алыс - "далёкий"
жерге - "к земле"
барайын - "пойду"
деп - "сказав"
неше - "несколько"
жол - "путь"
үлкен - "большой"
тауға - "к горе"
қараса - глагол қарау "смотреть", здесь "если посмотреть", наверное
тауда - "в/на горе"
жүрген - прич. прош. вр. от жүру "ходить"

Бір күндерде баяғы мерген мылтығын алып: «Қысы-жазы ел бармайтұғын, адам тұрмайтұғын бір алыс жерге барайын!», — деп жүріп кетіпті.
- "Однажды, как и прежде, стрелок, взяв своё ружьё, сказав "К далёкой земле, куда ни зимой, ни летом люди не пойдут, где человек не поселится, пойду", отправился.
Неше күн жол жүріп, бір үлкен тауға келіпті: қараса, тауда адам жүрген жол жоқ.
-"Несколько дней пропутешествовав, к одной большой горе подошел: если посмотреть (искать), нет на горе хоженой человеком дороги"

Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 10:09
Читал на днях казахские сказки, и решил посмотреть, как они звучат на казахском.

Сказка "Кара-Мерген"

Начало:

Бұрынғы өткен заманда қазақ жұртының бір Қарамерген деген кісісі болыпты. Өзінің дәулеті жоқ, және перзенті жоқ екен. Мергендікпен бұғы атып мүйізін, құлан атып саурысын, әртүрлі аң атып, терісін сатып, жан сақтайды екен. Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.

дәулеті - "(его) богатство"  (персизм)
перзенті - "(его) ребёнок"  (персизм)

Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если летом уйдёт - зимой придя, если зимой уйдёт - летом придя, без товарищей, один ходил"

Есть что-нибудь не так?

Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, жил без товарищей".  (жүреді екен - можно считать как жил или был)

Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 12:11

Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, жил без товарищей".  (жүреді екен - можно считать как жил или был)

- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, и так жил без товарищей". 

Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 11:19
алыс - "далёкий"  (монголизм)

Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты. Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен. Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.

сайменен - ?
атын - вин. "его коня"
жаяу - "пеший"
жетелеп - "поведя" (жетелеу - "вести")
көп - "много"
машақат - "трудность"
тартып - "вытянув" (тарту - "тащить, тянуть")
таудың - "горы́"
үстіне - "к верху"
шығыпты - "вышел" (шығу - "выходить")
жан-жағына - "по сторонам"
киік - "сайгак" и т. п.
есепсіз - "бесчисленный"
қуанып - "обрадовавшись"
бастаудың - "источника"
басына - "к голове"
тастан -"из камня"
үй - "дом"
жасапты - "сделал"
төбесін - "его крышу"
жолым үйдей - "как походная кибитка"
қылыпты - "сделал"
бірталай - "много, изрядно"
уық - жерди, на которых держится купол юрты
ағашпенен - "из дерева"
үйдің - род. "до́ма"
терісімен - "со шкурами"
жауыпты - "закрыл"

Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты.
- Что означает "сайменен"? Скажите, пожалуйста. "...своего коня пешком поведя, с большим трудом вытянув (коня?), к вершине горы вышел"
Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен.
-"Если по сторонам посмотреть, крупного и мелкого зверя много-несчётно"
Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.
- "Стрелок, порадовавшись, к верховьям одного источника подойдя, соорудил из камней дом, крышу которого сделал как у походной кибитки, с многочисленными жердями из дерева, и покрыл крышу домика звериными шкурами"

Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 12:44
Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты. Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен. Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.

сайменен - ?
машақат - "трудность"  (арабизм)

жан-жағына - "по сторонам"   ???  жак-жағына?

қуанып - "обрадовавшись"  (арабизм? персизм?)

бірталай - "много, изрядно"  (талай - монголизм)

Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты.
- Что означает "сайменен"? Скажите, пожалуйста. "...своего коня пешком поведя, с большим трудом вытянув (коня?), к вершине горы вышел"
Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен.
-"Если по сторонам посмотреть, крупного и мелкого зверя много-несчётно"
Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.
- "Стрелок, порадовавшись, к верховьям одного источника подойдя, соорудил из камней дом, крышу которого сделал как у походной кибитки, с многочисленными жердями из дерева, и покрыл крышу домика звериными шкурами"

Думаю что "сайменен" - овра, ложбина слово "сай"

бірталай  - это "бір талай" ?

көп машақат тартып - думаю что "много силу проведя".

PS:
казахский не мой родной язык, но понятно в какой-то мере 30 - 90% 

Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты. Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен. Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен. Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.

жети-сегіз - "7-8"
болдырған - "загнанный"
арық - "тощий"
семіріп - "разжирев"
құр ат - "упитанный конь"
туғалы - "сроду"
мұндай - "такой"
шөптің - "трава"
неше - "сколько"
түрлі - "другой"
болып - "быв"
бірге - "вместе"
өскенін - "выросшего "
көрген жоқ - "не видел"
қызыл-жасыл - "красный-зелёный"
қиялар - "скалы"
біткен - "завершенный"?
бұлбұл құстары -"соловьи"
сайраған - "пели"
иісі - "запах"
жұпар - "мускус"
қалампыр - "гвоздика"
сасып тұрған - "пах"
жақсы - "хороший"
жазира - "широкая, цветущая степь, простор"
сымбалдап - "навьючив, сложив в тюки"
қатырып жатты - "укладывал замораживать"?

Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты.
-"Через семь-восемь дней загнанный, тощий коняга, разжирев, стал откормленным конём"
Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел такой травы, и одновременно столько разных растений (?)"
Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен.
- Здесь трудно с синтаксисом: "И столько разных птиц, столько разных красно-зелёных скал (біткен ?), пели соловьи, ароматным мускусом благоухала гвоздика, было прекрасное раздолье"
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Тут уже нужны природные казахи. Кое-что непонятно.

Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 13:07
Думаю что "сайменен" - овра, ложбина слово "сай"

Значит, "Бір сайменен атын жаяу жетелеп..." - "Пешком поведя коня по одному ущелью"

Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 13:34
Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты. Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен. Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен. Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.

жети-сегіз - "7-8"

Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты.
-"Через семь-восемь дней загнанный, тощий коняга, разжирев, стал откормленным конём"
Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел такой травы, и одновременно столько разных растений (?)"
Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен.
- Здесь трудно с синтаксисом: "И столько разных птиц, столько разных красно-зелёных скал (біткен ?), пели соловьи, ароматным мускусом благоухала гвоздика, было прекрасное раздолье" 
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

жети-сегіз - несколько
Интересно что в монгольском "долоо-найман өдөр" (7-8 дней) означает что "несколько дней". И казахском точно так же.

Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты.
-"Через несколько дней загнанный, тощий коняга, разжирев, стал откормленным конём"
Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел таких разных трав растущих вместе (т.е. в одном месте)"
Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен.
- И ещё, много разные дерева, столько разных красно-зелёных скал стоят, пели соловьи, ароматным мускусом благоухала гвоздика, было прекрасное раздолье"  (непонятные мне слова: жасыл, бұлбұл, сайраған, жұпар, қалампыр, жазира)

думаю что в казахском "біткен" - означает сооррудить или воджужить ... и в смысле косвенном "стоять".
сасып - благоухала??  хе, хе  интересно по моему "сасып" - вонять.

Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Мне не понятно слово "сымбал"

қатыру - сушить, а не заморозить.

Это чистый оффтоп:

в казахском:
Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.

в тувинском:
Чай дооступ  — кыш кээп, кыш дооступ — чай кээп, эш чок чангыс чоруур иргин.

ЦитироватьҚарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел такой травы, и одновременно столько разных растений (?)"

"мұндай шөптің" - этих трав или этим похожих трав ... (и далее) сколько разных ...

начинаются ужасы

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді. Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты. Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды. Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды. Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады. Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.

бақырын - "его котелок" вин.
асып - "повесив"
ет - "мясо"
пысырып - от пысыру "варить"
түнде - "ночью, вечером"
отыр еді - "сидел"
нәрсенің - род. от нәрсе "вещь, существо"
жүрген - "ходьба"
дыбысы - "звук"
естілді - "слышался"
бұл - "это"
немененің - "которого"
еді - выражает удивление
қайран болып - "удивившись"
тұрса - от тұру - "встать"
көк - "синий"
көйлекті - "одетый"
қатын - "женщина"
кіріп келіпті - "вошла"
ешбір - "ни один"
жауап - "ответ"
қылмай - "не делая"
бір тізелеп отыру - сидеть, поджав под себя одну ногу, а дpугую, согнутую в колене, поставив пpямо
түсі - "её лицо"
сары - "жёлтый"
көзі - "её глаз"
ала - "пёстрый"
екі - "2"
айырмайды - "не отделялись"
ойлады - "подумал"
немене - "нечто"
тағы болып өскен - "ставши диким выросший"
ба - "ли"
жас - "молодой"
далада - "в степи"
қалып - "оставшись"
зияндас - "вредоносный"
қауіптеніп - "испугавшись"
уақыт - "время"
сорпа­сы - "его суп"
суалып - "вскипев"
шұрқылдады - "запищал"
түсіріп алып - "сняв"
жеді - "ел"

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді.
- "Однажды вечером, (когда) стрелок сидел, повесив свой котелок и поставив вариться мясо, послышался звук шагов какого-то существа"
Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- "Когда, сказав: "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - стрелок поднялся, удивленный, вошла одетая в синее женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"
Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды.
- "Когда посмотрел, (увидел): лицо её - жёлтое, глаза - разноцветные, и два её глаза не отрывались от стрелка"
Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто - человек, выросший, одичав, оставшийся в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? (әртүрлі ойға кетіп) он уселся, встревоженный.
Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады.
- "В какое-то мгновение похлёбка сварилась, котелок запищал"
Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.
- "Стрелок, сняв котелок, ел мясо. Два её глаза не отрывались от стрелка, а он не отрывался от женщины"

Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 14:10
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Мне не понятно слово "сымбал"

қатыру - сушить, а не заморозить.

А, теперь всё ясно. Он засушивал сложенные в тюки (сымбал - "тюк, вьюк, упаковка") рога и шкуры.

Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 15:23
начинаются ужасы

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді. Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты. Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды. Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды. Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады. Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.

дыбысы - "звук"  (монголизм:  дуу - звук, (дагу))

далада - "в степи"  (монголизм:  тал - степь)

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді.
- "Однажды вечером, (когда) стрелок сидел, повесив свой котелок и поставив вариться мясо, послышался звук шагов какого-то существа"
Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- "Когда, сказав: "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - стрелок поднялся, удивленный, вошла одетая в синее женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"
Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды.
- "Когда посмотрел, (увидел): лицо её - жёлтое, глаза - разноцветные, и два её глаза не отрывались от стрелка"
Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто - человек, выросший, одичав, оставшийся в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? (әртүрлі ойға кетіп) он уселся, встревоженный.
Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады.
- "В какое-то мгновение похлёбка сварилась, котелок запищал"
Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.
- "Стрелок, сняв котелок, ел мясо. Два её глаза не отрывались от стрелка, а он не отрывался от женщины"

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді.
- "В один день вечером стрелок сидел повесив свой котелок и варил мясо, (и) послышался звук шагов какого-то существа"
Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- Мерген думая "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - поднялся удивленно, вошла одетая в синее рубашке женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"
Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды.
- "Если посмотреть, лицо её - жёлтое, глаза - разноцветные, и не отрывает своих две глаза от стрелка"
Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто выросший одичачало, оставшись в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? и попадав в разные думы (догадки), сидел встревоженно.
Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады.
- "В какое-то мгновение суп обезводился, котелок запищал"
Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.
- Стрелок, сняв (буквально: положить вниз предмет из какой-то высоты) котелок, ел мясо, и стрелок свои два глаза не оторвал (от её), и та хатун тоже не оторвала.

Не понятные мне слова:
бақыр, (нәрсе), қайран, жауап, зияндас, қауіп-, уақыт

ЦитироватьМерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- Мерген думая "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - поднялся удивленно, вошла одетая в синее рубашке женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"

Исправление:
- Мерген думал удивляясь что "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей", вошла одетая в синее рубашке женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу".

...деп, қайран болып тұрса - здесь "тұрса" означает быть а не встать или подниматься.

«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды. Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды. Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп. Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды. Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп. Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.

енді - "же"
мұның - "это"
екенін - "что"
селебе пышағының - "охотничьего ножа селебе"
ұшына - "на кончик"
домалақ - "круглый"
шаншып - "уколов"
қатты - "жестко"
ақырды - "крикнул"
үндемей - "тихо"
жеңнің - "рукавов"
ішінен - "изнутри"
қолын - "её руку"
көрсетпей - "не показывая"
жеп қойды - "съела"
онан соң - "после этого"
үлкенірек - "больше"
тағы - "снова"
баяғысындай - "такой же"
жұтып қойды -"проглотила"
білді - "узнал"
малдас - "животное"
малдас құрып отыру - сидеть, поджав под себя скрещенные ноги
түрегелді - "встала"
артыменен - "задом"
шығып - "выйдя"
жүре беру - "ковылять"

«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды.
- Сказав "Хотел бы я знать, что же это такое", он нанизал на кончик своего большого охотничьего ножа круглый кусок мяса и грубо рявкнул "На!" - молча, не показывая своих рук из рукавов, женщина взяла мясо и съела"
Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды.
- "После этого он, нанизав ещё один кусок мяса, побольше, снова крикнул "На" - она, так же молча взяв, проглотила"
Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп.
- "Стрелок узнал (понял), сказав "зловредное нечто!", и, встревожившись, сидел, не отрывая (от неё) глаз, а после того как его мясо было съедено, взяв в руку охотничий нож, грубо крикнул: "Выходи, я лягу!""
Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды.
- "Тогда женщина сверкнула (?) глазами и, произнеся "Абиу, абиу", уселась, поджав под себя обе ноги"
Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп.
-"После этого стрелок схватил свое ружье и рявкнул: "Выйди, я лягу (спать)!"
Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.
-"Женщина, сказав "Абиу, абиу" встала и, выйдя задом (?), уковыляла"

Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто выросший одичачало, оставшись в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? и попадав в разные думы (догадки), сидел встревоженно.

Исправление:

- "Стрелок подумал: "Это нечто выросший одичачало, оставшись в степи в своих юных днях что ли?, или какое-то вредоносное существо что ли?" и попадав в разные думы (догадки), сидел встревоженно.

Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 16:39
«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды. Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды. Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп. Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды. Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп. Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.

Цитироватьселебе - (монголизм и далее скорее тунгусизм - сэлэм)

түрегелді - думаю что монголизм от слова түргэн, түргэлэх

«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды.
- Сказав "Хотел бы я знать, что же это такое", он нанизал на кончик своего большого охотничьего ножа круглый кусок мяса и грубо рявкнул "На!" - молча, не показывая своих рук из рукавов, женщина взяла мясо и съела"
Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды.
- "После этого он, нанизав ещё один кусок мяса, побольше, снова крикнул "На" - она, так же молча взяв, проглотила"
Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп.
- "Стрелок узнал (понял), сказав "зловредное нечто!", и, встревожившись, сидел, не отрывая (от неё) глаз, а после того как его мясо было съедено, взяв в руку охотничий нож, грубо крикнул: "Выходи, я лягу!""
Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды.
- "Тогда женщина сверкнула (?) глазами и, произнеся "Абиу, абиу", уселась, поджав под себя обе ноги"
Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп.
-"После этого стрелок схватил свое ружье и рявкнул: "Выйди, я лягу (спать)!"
Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.
-"Женщина, сказав "Абиу, абиу" встала и, выйдя задом (?), уковыляла"

«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды.
- Подумав "Сейчас хотел бы я знать, что же это такое", он нанизал на кончик своего большого охотничьего ножа круглый кусок мяса и грубо рявкнул "На!" - женщина молча, подойдя не показывая своих рук из рукавов, мясо и съела"
Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды.
- "После этого он, нанизав ещё один кусок мяса, побольше, снова крикнул "На" - она, так же молча взяв, проглотила"
Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп.
- "Стрелок узнал (понял), что "зловредное нечто!", и, встревожившись, сидел, не отрывая (от неё) глаз, а после того как она съела мясо, взяв в руку охотничий нож, грубо крикнул: "Выходи, я лягу!""
Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды.
- "Тогда женщина сверкнула (?) глазами и, произнеся "Абиу, абиу", уселась, поджав под себя обе ноги"
Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп.
-"После этого стрелок схватил свое ружье и рявкнул: "Выйди, я лягу (спать)!"
Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.
-"Женщина, сказав "Абиу, абиу" встала и, выйдя задом, уходила"

PS:
Вау, это же монгольская сказка, только в казахском.    В монгольском точно на 100% есть такая сказка ... толко нет там «Әбиу, әбиу»

тігіп тұрып - сверкнула (?) глазами

словарь //sozdik.kz: тiгу дает "внимательно смотреть, вперить взор". 

Очень хороший словарь, всегда пользуюсь.

Если искать глагол то надо крню добавить "-у".

тігіп тұрып  - тігу  и тұру  соответственно.

"деп" - это не всегда говорить или сказать,  а подумать или сделать действие.

Например "чыдар деп"  - собираясь лечь. (в тувинском конечно, и в казахском тоже "жатар деп" или "жату деп" наверное)

Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 15:28

Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 14:10
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Мне не понятно слово "сымбал"

қатыру - сушить, а не заморозить.

А, теперь всё ясно. Он засушивал сложенные в тюки (сымбал - "тюк, вьюк, упаковка") рога и шкуры.

Если "каттырып" - собирать вместе, сложить всех в "тюк".   Ну казахи наверное будут разъяснить.

И в этом случае:
Мерген, настреляв много зверей, сложил (собирал) в тюки их рога и шкуры.

Логически это наверное более приемлимо.

Мерген сығалап қарап тұрса, қатын аяңдап бір белді асып кетті. Мерген тұра салып, үйін жығып жіберіп, «қашайын!» деп ойлады да: «Қой, мұным жарамас, қашып барып ұйқым келгенде жатармын, ізімменен келіп өлтіріп кетер! Не де болса, бір хайла қылып, аңдып жатып, мылтықпенен атайын», — деді де жолым үйінің уық ағашын жиып, кісіге ұсатып, үстіне киімін жауып, ер тоқымын төсеп, жатқызды, басына бөрігін кигізіп, өзі барып, мылтығы тиетұғын бір шұңқырда жасырынып жатты.

сығалап қарау - "подглядывать"
аяңдау - "идти шагом"
бел - "пояс, горный хребет"
асып кетті - "пересекла и скрылась"
тұра салып - "встав"
жығып - "свалив"
жіберіу - "перевезти"
қашайын - "убегу"
қой - "оставь!"
жарамас - "неверно"
ұйқым - "мой сон"
ізімменен - "по моим следам"
өлтіріп - "убийство"
өлтіріп кетер - "убьёт"
не де болса - "что бы ни"
хайла қылу - "придумать хитрость"
аңдып жату -"подстеречь"
жиып - "собрав"
ұсату - считать кого-либо похожим на другого
киімін - "одежду"
жауып - "накрыв"
ер-тоқымын - "расседланный"
төсеу - "уложить"
жатқызды - "заставил лежать"
жасырынып жатты -"спрятался"

Мерген сығалап қарап тұрса, қатын аяңдап бір белді асып кетті.
- "Пока стрелок подглядывал, женщина ушла шагом и скрылась, перевалив за взгорье"
Мерген тұра салып, үйін жығып жіберіп, «қашайын!» деп ойлады да: «Қой, мұным жарамас, қашып барып ұйқым келгенде жатармын, ізімменен келіп өлтіріп кетер!
-"Стрелок, поднявшись, свалил свой дом, сказал "Убегу!", и подумал: " Брось, это неверно - убежав, я захотев спать, прилягу, и она, придя по моим следам, убьёт"
Не де болса, бір хайла қылып, аңдып жатып, мылтықпенен атайын», — деді де жолым үйінің уық ағашын жиып, кісіге ұсатып, үстіне киімін жауып, ер тоқымын төсеп, жатқызды, басына бөрігін кигізіп, өзі барып, мылтығы тиетұғын бір шұңқырда жасырынып жатты.
-"Что бы ни было, я, придумав хитрость, подстерегу её и застрелю из ружья" - сказал он и, собрав деревяшки-жерди от своего походного домика, придал им вид человека, накрыв сверху своей одеждой, навалив сбрую (с расседланного коня), надвинув на верх свою шапку, а сам отошёл и спрятался в ложбинке, сжимая (?) ружьё"

Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 16:57
Вау, это же монгольская сказка, только в казахском.    В монгольском точно на 100% есть такая сказка ... толко нет там «Әбиу, әбиу»

А как по-монгольски называется это чудовище?