Лингвофорум

Теоретический раздел => Алтайские языки => Тюркские языки => Тема начата: Мечтатель от декабря 3, 2021, 10:09

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 10:09
Читал на днях казахские сказки, и решил посмотреть, как они звучат на казахском.

Сказка "Кара-Мерген"

Начало:

Бұрынғы өткен заманда қазақ жұртының бір Қарамерген деген кісісі болыпты. Өзінің дәулеті жоқ, және перзенті жоқ екен. Мергендікпен бұғы атып мүйізін, құлан атып саурысын, әртүрлі аң атып, терісін сатып, жан сақтайды екен. Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.

бұрынғы - "давний, прежний"
өткен - "прошлый, прошедший" (глагол өту - "проходить")
заманда - "во время" (заман - "время, эпоха", -да - локатив)
қазақ - "казах, казахский"
жұртының - генетив от жұрт -"селение" (того же корня "юрта"), "народ"
бір - "один"
Қарамерген - "Чёрный Стрелок" (мерген - монголизм)
деген -"по имени, званый"
кісісі - "человек" (кісі и аффикс 3-го лица -сі)
болыпты - "был" (болу -"быть")
өзінің - ген. 3-го лица от өз "сам")
дәулеті - "(его) богатство"
жоқ - "нет"
және - "и, также"
перзенті - "(его) ребёнок"
екен - используется в фольклоре, что-то вроде "было-не было"
мергендікпен - "снайпер"
бұғы - "олень"
атып - "застрелив" (ату - "стрелять", вот откуда "ату его!")
мүйізін - вин. от мүйізі "(его) рог"
құлан - "кулан, дикая лошадь"
саурысын - вин. от саурысы "(его) саур (кожа)"
әртүрлі - "другой"
аң - "зверь"
терісін - вин. от терісі "(его) шкура"
сатып - "продав"
жан - "душа, жизнь" (персизм)
сақтайды - "хранил" (сақтау - "охранять, спасать, беречь")
жаз - "лето"
кетсе - "если уйдёт" (кету -"покидать")
қыс - "зима"
келіп - "придя" (келу- "приходить")
жолдассыз - "без (-сыз) спутника (жолдас)"
жалғыз - "одинокий"
жүреді - "ходил" (жүру - "ходить")

Бұрынғы өткен заманда қазақ жұртының бір Қарамерген деген кісісі болыпты.
- "В давно минувшую пору был в народе казахском человек по прозвищу Кара-Мерген"
Өзінің дәулеті жоқ, және перзенті жоқ екен.
- "Не было у него богатства, и детей не было"
Мергендікпен бұғы атып мүйізін, құлан атып саурысын, әртүрлі аң атып, терісін сатып, жан сақтайды екен.
- "Меткий стрелок, стреляя оленей, их рога, стреляя куланов, их саур, стреляя других зверей, их шкуры продав, на жизнь зарабатывал ("душу хранил")"
Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если летом уйдёт - зимой придя, если зимой уйдёт - летом придя, без товарищей, один ходил"

Есть что-нибудь не так?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 11:19
Бір күндерде баяғы мерген мылтығын алып: «Қысы-жазы ел бармайтұғын, адам тұрмайтұғын бір алыс жерге барайын!», — деп жүріп кетіпті. Неше күн жол жүріп, бір үлкен тауға келіпті: қараса, тауда адам жүрген жол жоқ.

күндерде - "в днях" (почему-то множ. число, но впереди стоит бір "1")
баяғы - "как прежде"
мылтығын - вин. от мылтығы "его ружье"
алып - "взяв" (алу - "брать")
қысы-жазы - "зимой и летом", "круглый год"
ел - "народ, люди"
бармайтұғын - глагол бару "идти, пойти", "посещать", -май- отрицание - в общем смысл: "куда не придёт"
адам - "человек"
тұрмайтұғын - глагол тұру "стоять", "жить, обитать"
алыс - "далёкий"
жерге - "к земле"
барайын - "пойду"
деп - "сказав"
неше - "несколько"
жол - "путь"
үлкен - "большой"
тауға - "к горе"
қараса - глагол қарау "смотреть", здесь "если посмотреть", наверное
тауда - "в/на горе"
жүрген - прич. прош. вр. от жүру "ходить"

Бір күндерде баяғы мерген мылтығын алып: «Қысы-жазы ел бармайтұғын, адам тұрмайтұғын бір алыс жерге барайын!», — деп жүріп кетіпті.
- "Однажды, как и прежде, стрелок, взяв своё ружьё, сказав "К далёкой земле, куда ни зимой, ни летом люди не пойдут, где человек не поселится, пойду", отправился.
Неше күн жол жүріп, бір үлкен тауға келіпті: қараса, тауда адам жүрген жол жоқ.
-"Несколько дней пропутешествовав, к одной большой горе подошел: если посмотреть (искать), нет на горе хоженой человеком дороги"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 12:11
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 10:09
Читал на днях казахские сказки, и решил посмотреть, как они звучат на казахском.

Сказка "Кара-Мерген"

Начало:

Бұрынғы өткен заманда қазақ жұртының бір Қарамерген деген кісісі болыпты. Өзінің дәулеті жоқ, және перзенті жоқ екен. Мергендікпен бұғы атып мүйізін, құлан атып саурысын, әртүрлі аң атып, терісін сатып, жан сақтайды екен. Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.

дәулеті - "(его) богатство"  (персизм)
перзенті - "(его) ребёнок"  (персизм)

Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если летом уйдёт - зимой придя, если зимой уйдёт - летом придя, без товарищей, один ходил"

Есть что-нибудь не так?

Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, жил без товарищей".  (жүреді екен - можно считать как жил или был)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 12:31
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 12:11

Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, жил без товарищей".  (жүреді екен - можно считать как жил или был)

- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, и так жил без товарищей". 
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 12:36
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 11:19
алыс - "далёкий"  (монголизм)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 12:44
Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты. Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен. Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.

сайменен - ?
атын - вин. "его коня"
жаяу - "пеший"
жетелеп - "поведя" (жетелеу - "вести")
көп - "много"
машақат - "трудность"
тартып - "вытянув" (тарту - "тащить, тянуть")
таудың - "горы́"
үстіне - "к верху"
шығыпты - "вышел" (шығу - "выходить")
жан-жағына - "по сторонам"
киік - "сайгак" и т. п.
есепсіз - "бесчисленный"
қуанып - "обрадовавшись"
бастаудың - "источника"
басына - "к голове"
тастан -"из камня"
үй - "дом"
жасапты - "сделал"
төбесін - "его крышу"
жолым үйдей - "как походная кибитка"
қылыпты - "сделал"
бірталай - "много, изрядно"
уық - жерди, на которых держится купол юрты
ағашпенен - "из дерева"
үйдің - род. "до́ма"
терісімен - "со шкурами"
жауыпты - "закрыл"

Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты.
- Что означает "сайменен"? Скажите, пожалуйста. "...своего коня пешком поведя, с большим трудом вытянув (коня?), к вершине горы вышел"
Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен.
-"Если по сторонам посмотреть, крупного и мелкого зверя много-несчётно"
Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.
- "Стрелок, порадовавшись, к верховьям одного источника подойдя, соорудил из камней дом, крышу которого сделал как у походной кибитки, с многочисленными жердями из дерева, и покрыл крышу домика звериными шкурами"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 13:07
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 12:44
Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты. Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен. Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.

сайменен - ?
машақат - "трудность"  (арабизм)

жан-жағына - "по сторонам"   ???  жак-жағына?

қуанып - "обрадовавшись"  (арабизм? персизм?)

бірталай - "много, изрядно"  (талай - монголизм)

Бір сайменен атын жаяу жетелеп, көп машақат тартып, таудың үстіне шығыпты.
- Что означает "сайменен"? Скажите, пожалуйста. "...своего коня пешком поведя, с большим трудом вытянув (коня?), к вершине горы вышел"
Жан-жағына қараса, аң киік есепсіз көп екен.
-"Если по сторонам посмотреть, крупного и мелкого зверя много-несчётно"
Мерген қуанып, бір бастаудың басына келіп, тастан үй жасапты, төбесін жолым үйдей қылыпты, бірталай уық ағашпенен, үйдің төбесін аңның терісімен жауыпты.
- "Стрелок, порадовавшись, к верховьям одного источника подойдя, соорудил из камней дом, крышу которого сделал как у походной кибитки, с многочисленными жердями из дерева, и покрыл крышу домика звериными шкурами"

Думаю что "сайменен" - овра, ложбина слово "сай"

бірталай  - это "бір талай" ?

көп машақат тартып - думаю что "много силу проведя".

PS:
казахский не мой родной язык, но понятно в какой-то мере 30 - 90% 
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 13:34
Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты. Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен. Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен. Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.

жети-сегіз - "7-8"
болдырған - "загнанный"
арық - "тощий"
семіріп - "разжирев"
құр ат - "упитанный конь"
туғалы - "сроду"
мұндай - "такой"
шөптің - "трава"
неше - "сколько"
түрлі - "другой"
болып - "быв"
бірге - "вместе"
өскенін - "выросшего "
көрген жоқ - "не видел"
қызыл-жасыл - "красный-зелёный"
қиялар - "скалы"
біткен - "завершенный"?
бұлбұл құстары -"соловьи"
сайраған - "пели"
иісі - "запах"
жұпар - "мускус"
қалампыр - "гвоздика"
сасып тұрған - "пах"
жақсы - "хороший"
жазира - "широкая, цветущая степь, простор"
сымбалдап - "навьючив, сложив в тюки"
қатырып жатты - "укладывал замораживать"?

Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты.
-"Через семь-восемь дней загнанный, тощий коняга, разжирев, стал откормленным конём"
Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел такой травы, и одновременно столько разных растений (?)"
Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен.
- Здесь трудно с синтаксисом: "И столько разных птиц, столько разных красно-зелёных скал (біткен ?), пели соловьи, ароматным мускусом благоухала гвоздика, было прекрасное раздолье"
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 13:37
Тут уже нужны природные казахи. Кое-что непонятно.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 13:40
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 13:07
Думаю что "сайменен" - овра, ложбина слово "сай"

Значит, "Бір сайменен атын жаяу жетелеп..." - "Пешком поведя коня по одному ущелью"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 14:10
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 13:34
Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты. Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен. Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен. Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.

жети-сегіз - "7-8"

Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты.
-"Через семь-восемь дней загнанный, тощий коняга, разжирев, стал откормленным конём"
Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел такой травы, и одновременно столько разных растений (?)"
Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен.
- Здесь трудно с синтаксисом: "И столько разных птиц, столько разных красно-зелёных скал (біткен ?), пели соловьи, ароматным мускусом благоухала гвоздика, было прекрасное раздолье" 
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)
жети-сегіз - несколько
Интересно что в монгольском "долоо-найман өдөр" (7-8 дней) означает что "несколько дней". И казахском точно так же.

Жеті-сегіз күнде болдырған арық аты семіріп, құр ат болыпты.
-"Через несколько дней загнанный, тощий коняга, разжирев, стал откормленным конём"
Қарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел таких разных трав растущих вместе (т.е. в одном месте)"
Және неше түрлі ағаштар, неше түрлі қызыл-жасыл қиялар біткен, бұлбұл құстары сайраған, иісі жұпар қалампыр сасып тұрған бір жақсы жазира екен.
- И ещё, много разные дерева, столько разных красно-зелёных скал стоят, пели соловьи, ароматным мускусом благоухала гвоздика, было прекрасное раздолье"  (непонятные мне слова: жасыл, бұлбұл, сайраған, жұпар, қалампыр, жазира)

думаю что в казахском "біткен" - означает сооррудить или воджужить ... и в смысле косвенном "стоять".
сасып - благоухала??  хе, хе  интересно по моему "сасып" - вонять. :)

Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Мне не понятно слово "сымбал"

қатыру - сушить, а не заморозить.



Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 14:32
Это чистый оффтоп:

в казахском:
Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.

в тувинском:
Чай дооступ  — кыш кээп, кыш дооступ — чай кээп, эш чок чангыс чоруур иргин.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 15:01
ЦитироватьҚарамерген туғалы мұндай шөптің неше түрлі болып бірге өскенін көрген жоқ екен.
- "Карамерген отродясь не видел такой травы, и одновременно столько разных растений (?)"

"мұндай шөптің" - этих трав или этим похожих трав ... (и далее) сколько разных ...
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 15:23
начинаются ужасы

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді. Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты. Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды. Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды. Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады. Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.

бақырын - "его котелок" вин.
асып - "повесив"
ет - "мясо"
пысырып - от пысыру "варить"
түнде - "ночью, вечером"
отыр еді - "сидел"
нәрсенің - род. от нәрсе "вещь, существо"
жүрген - "ходьба"
дыбысы - "звук"
естілді - "слышался"
бұл - "это"
немененің - "которого"
еді - выражает удивление
қайран болып - "удивившись"
тұрса - от тұру - "встать"
көк - "синий"
көйлекті - "одетый"
қатын - "женщина"
кіріп келіпті - "вошла"
ешбір - "ни один"
жауап - "ответ"
қылмай - "не делая"
бір тізелеп отыру - сидеть, поджав под себя одну ногу, а дpугую, согнутую в колене, поставив пpямо
түсі - "её лицо"
сары - "жёлтый"
көзі - "её глаз"
ала - "пёстрый"
екі - "2"
айырмайды - "не отделялись"
ойлады - "подумал"
немене - "нечто"
тағы болып өскен - "ставши диким выросший"
ба - "ли"
жас - "молодой"
далада - "в степи"
қалып - "оставшись"
зияндас - "вредоносный"
қауіптеніп - "испугавшись"
уақыт - "время"
сорпа­сы - "его суп"
суалып - "вскипев"
шұрқылдады - "запищал"
түсіріп алып - "сняв"
жеді - "ел"

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді.
- "Однажды вечером, (когда) стрелок сидел, повесив свой котелок и поставив вариться мясо, послышался звук шагов какого-то существа"
Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- "Когда, сказав: "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - стрелок поднялся, удивленный, вошла одетая в синее женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"
Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды.
- "Когда посмотрел, (увидел): лицо её - жёлтое, глаза - разноцветные, и два её глаза не отрывались от стрелка"
Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто - человек, выросший, одичав, оставшийся в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? (әртүрлі ойға кетіп) он уселся, встревоженный.
Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады.
- "В какое-то мгновение похлёбка сварилась, котелок запищал"
Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.
- "Стрелок, сняв котелок, ел мясо. Два её глаза не отрывались от стрелка, а он не отрывался от женщины"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 15:28
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 14:10
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Мне не понятно слово "сымбал"

қатыру - сушить, а не заморозить.

А, теперь всё ясно. Он засушивал сложенные в тюки (сымбал - "тюк, вьюк, упаковка") рога и шкуры.


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 16:23
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 15:23
начинаются ужасы

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді. Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты. Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды. Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды. Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады. Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.

дыбысы - "звук"  (монголизм:  дуу - звук, (дагу))

далада - "в степи"  (монголизм:  тал - степь)

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді.
- "Однажды вечером, (когда) стрелок сидел, повесив свой котелок и поставив вариться мясо, послышался звук шагов какого-то существа"
Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- "Когда, сказав: "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - стрелок поднялся, удивленный, вошла одетая в синее женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"
Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды.
- "Когда посмотрел, (увидел): лицо её - жёлтое, глаза - разноцветные, и два её глаза не отрывались от стрелка"
Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто - человек, выросший, одичав, оставшийся в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? (әртүрлі ойға кетіп) он уселся, встревоженный.
Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады.
- "В какое-то мгновение похлёбка сварилась, котелок запищал"
Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.
- "Стрелок, сняв котелок, ел мясо. Два её глаза не отрывались от стрелка, а он не отрывался от женщины"

Бір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді.
- "В один день вечером стрелок сидел повесив свой котелок и варил мясо, (и) послышался звук шагов какого-то существа"
Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- Мерген думая "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - поднялся удивленно, вошла одетая в синее рубашке женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"
Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды.
- "Если посмотреть, лицо её - жёлтое, глаза - разноцветные, и не отрывает своих две глаза от стрелка"
Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто выросший одичачало, оставшись в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? и попадав в разные думы (догадки), сидел встревоженно.
Бір уақытта сорпа­сы суалып, бақыры шұрқылдады.
- "В какое-то мгновение суп обезводился, котелок запищал"
Мерген бақырын түсіріп алып, етін жеді, екі көзін мерген де айырмады, ол қатын да айырмады.
- Стрелок, сняв (буквально: положить вниз предмет из какой-то высоты) котелок, ел мясо, и стрелок свои два глаза не оторвал (от её), и та хатун тоже не оторвала.

Не понятные мне слова:
бақыр, (нәрсе), қайран, жауап, зияндас, қауіп-, уақыт
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 16:37
ЦитироватьМерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты.
- Мерген думая "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей" - поднялся удивленно, вошла одетая в синее рубашке женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу"
Исправление:
- Мерген думал удивляясь что "Чьи это шаги? Ведь в этой земле нет людей", вошла одетая в синее рубашке женщина - не дав никакого ответа, она села, подогнув одну ногу".

...деп, қайран болып тұрса - здесь "тұрса" означает быть а не встать или подниматься.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 16:39
«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды. Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды. Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп. Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды. Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп. Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.

енді - "же"
мұның - "это"
екенін - "что"
селебе пышағының - "охотничьего ножа селебе"
ұшына - "на кончик"
домалақ - "круглый"
шаншып - "уколов"
қатты - "жестко"
ақырды - "крикнул"
үндемей - "тихо"
жеңнің - "рукавов"
ішінен - "изнутри"
қолын - "её руку"
көрсетпей - "не показывая"
жеп қойды - "съела"
онан соң - "после этого"
үлкенірек - "больше"
тағы - "снова"
баяғысындай - "такой же"
жұтып қойды -"проглотила"
білді - "узнал"
малдас - "животное"
малдас құрып отыру - сидеть, поджав под себя скрещенные ноги
түрегелді - "встала"
артыменен - "задом"
шығып - "выйдя"
жүре беру - "ковылять"

«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды.
- Сказав "Хотел бы я знать, что же это такое", он нанизал на кончик своего большого охотничьего ножа круглый кусок мяса и грубо рявкнул "На!" - молча, не показывая своих рук из рукавов, женщина взяла мясо и съела"
Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды.
- "После этого он, нанизав ещё один кусок мяса, побольше, снова крикнул "На" - она, так же молча взяв, проглотила"
Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп.
- "Стрелок узнал (понял), сказав "зловредное нечто!", и, встревожившись, сидел, не отрывая (от неё) глаз, а после того как его мясо было съедено, взяв в руку охотничий нож, грубо крикнул: "Выходи, я лягу!""
Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды.
- "Тогда женщина сверкнула (?) глазами и, произнеся "Абиу, абиу", уселась, поджав под себя обе ноги"
Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп.
-"После этого стрелок схватил свое ружье и рявкнул: "Выйди, я лягу (спать)!"
Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.
-"Женщина, сказав "Абиу, абиу" встала и, выйдя задом (?), уковыляла"

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 16:42
Мерген ойлады: «Бұл немене тағы болып өскен адам ба, жас күнінде далада қалып, иә бір зияндас нәрсе ме?» — деп әртүрлі ойға кетіп, қауіптеніп отырды.
- "Стрелок подумал: "Это нечто выросший одичачало, оставшись в степи в своих юных днях, или какое-то вредоносное существо?" ? и попадав в разные думы (догадки), сидел встревоженно.

Исправление:

- "Стрелок подумал: "Это нечто выросший одичачало, оставшись в степи в своих юных днях что ли?, или какое-то вредоносное существо что ли?" и попадав в разные думы (догадки), сидел встревоженно.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 16:57
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 16:39
«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды. Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды. Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп. Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды. Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп. Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.

Цитироватьселебе - (монголизм и далее скорее тунгусизм - сэлэм)

түрегелді - думаю что монголизм от слова түргэн, түргэлэх

«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды.
- Сказав "Хотел бы я знать, что же это такое", он нанизал на кончик своего большого охотничьего ножа круглый кусок мяса и грубо рявкнул "На!" - молча, не показывая своих рук из рукавов, женщина взяла мясо и съела"
Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды.
- "После этого он, нанизав ещё один кусок мяса, побольше, снова крикнул "На" - она, так же молча взяв, проглотила"
Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп.
- "Стрелок узнал (понял), сказав "зловредное нечто!", и, встревожившись, сидел, не отрывая (от неё) глаз, а после того как его мясо было съедено, взяв в руку охотничий нож, грубо крикнул: "Выходи, я лягу!""
Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды.
- "Тогда женщина сверкнула (?) глазами и, произнеся "Абиу, абиу", уселась, поджав под себя обе ноги"
Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп.
-"После этого стрелок схватил свое ружье и рявкнул: "Выйди, я лягу (спать)!"
Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.
-"Женщина, сказав "Абиу, абиу" встала и, выйдя задом (?), уковыляла"

«Енді мұның не екенін білейін» деп үлкен селебе пышағының ұшына бір домалақ ет шаншып алып, «Мә!», — деп қатты ақырды, үндемей жеңнің ішінен қолын көрсетпей келіп, етті алып, қатын жеп қойды.
- Подумав "Сейчас хотел бы я знать, что же это такое", он нанизал на кончик своего большого охотничьего ножа круглый кусок мяса и грубо рявкнул "На!" - женщина молча, подойдя не показывая своих рук из рукавов, мясо и съела"
Онан соң және бір үлкенірек етті шаншып, «Мә!», — деп тағы ақырды, тағы да үндемей баяғысындай алып, жұтып қойды.
- "После этого он, нанизав ещё один кусок мяса, побольше, снова крикнул "На" - она, так же молча взяв, проглотила"
Мерген білді, «бір зияндас неме!» деп, қауіптеніп, көзін айырмай отырып, етін жеп болғаннан соң, қолына селебе пышағын алып, қатты ақырды: «Шық, жатамын!» — деп.
- "Стрелок узнал (понял), что "зловредное нечто!", и, встревожившись, сидел, не отрывая (от неё) глаз, а после того как она съела мясо, взяв в руку охотничий нож, грубо крикнул: "Выходи, я лягу!""
Онда қатын көзін тігіп тұрып: «Әбиу, әбиу», — деп малдас құрып отырып алды.
- "Тогда женщина сверкнула (?) глазами и, произнеся "Абиу, абиу", уселась, поджав под себя обе ноги"
Онан соң мерген мылтығын алып және ақырды, «Шық, жатамын!» — деп.
-"После этого стрелок схватил свое ружье и рявкнул: "Выйди, я лягу (спать)!"
Қатын «Әбиу, әбиу!», — деп түрегелді де артыменен шығып жүре берді.
-"Женщина, сказав "Абиу, абиу" встала и, выйдя задом, уходила"

PS:

Вау, это же монгольская сказка, только в казахском.  :)  В монгольском точно на 100% есть такая сказка ... толко нет там «Әбиу, әбиу»

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 17:13
тігіп тұрып - сверкнула (?) глазами

словарь sozdik.kz:  тiгу  (https://sozdik.kz/ru/dictionary/translate/kk/ru/%D1%82%D1%96%D0%B3%D1%83/) дает "внимательно смотреть, вперить взор". 

Очень хороший словарь, всегда пользуюсь.

Если искать глагол то надо крню добавить "-у".

тігіп тұрып  - тігу  и тұру  соответственно.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 17:20
"деп" - это не всегда говорить или сказать,  а подумать или сделать действие.

Например "чыдар деп"  - собираясь лечь. (в тувинском конечно, и в казахском тоже "жатар деп" или "жату деп" наверное)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 17:30
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 15:28
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 14:10
Мерген көп аң атып, мүйіз, терілерін сымбалдап қатырып жатты.
- "Мерген, настреляв много зверей, сложив в тюки рога и шкуры, заморозил (их)" (?)

Мне не понятно слово "сымбал"

қатыру - сушить, а не заморозить.

А, теперь всё ясно. Он засушивал сложенные в тюки (сымбал - "тюк, вьюк, упаковка") рога и шкуры.



Если "каттырып" - собирать вместе, сложить всех в "тюк".   Ну казахи наверное будут разъяснить.

И в этом случае:
Мерген, настреляв много зверей, сложил (собирал) в тюки их рога и шкуры.

Логически это наверное более приемлимо.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 17:49
Мерген сығалап қарап тұрса, қатын аяңдап бір белді асып кетті. Мерген тұра салып, үйін жығып жіберіп, «қашайын!» деп ойлады да: «Қой, мұным жарамас, қашып барып ұйқым келгенде жатармын, ізімменен келіп өлтіріп кетер! Не де болса, бір хайла қылып, аңдып жатып, мылтықпенен атайын», — деді де жолым үйінің уық ағашын жиып, кісіге ұсатып, үстіне киімін жауып, ер тоқымын төсеп, жатқызды, басына бөрігін кигізіп, өзі барып, мылтығы тиетұғын бір шұңқырда жасырынып жатты.

сығалап қарау - "подглядывать"
аяңдау - "идти шагом"
бел - "пояс, горный хребет"
асып кетті - "пересекла и скрылась"
тұра салып - "встав"
жығып - "свалив"
жіберіу - "перевезти"
қашайын - "убегу"
қой - "оставь!"
жарамас - "неверно"
ұйқым - "мой сон"
ізімменен - "по моим следам"
өлтіріп - "убийство"
өлтіріп кетер - "убьёт"
не де болса - "что бы ни"
хайла қылу - "придумать хитрость"
аңдып жату -"подстеречь"
жиып - "собрав"
ұсату - считать кого-либо похожим на другого
киімін - "одежду"
жауып - "накрыв"
ер-тоқымын - "расседланный"
төсеу - "уложить"
жатқызды - "заставил лежать"
жасырынып жатты -"спрятался"

Мерген сығалап қарап тұрса, қатын аяңдап бір белді асып кетті.
- "Пока стрелок подглядывал, женщина ушла шагом и скрылась, перевалив за взгорье"
Мерген тұра салып, үйін жығып жіберіп, «қашайын!» деп ойлады да: «Қой, мұным жарамас, қашып барып ұйқым келгенде жатармын, ізімменен келіп өлтіріп кетер!
-"Стрелок, поднявшись, свалил свой дом, сказал "Убегу!", и подумал: " Брось, это неверно - убежав, я захотев спать, прилягу, и она, придя по моим следам, убьёт"
Не де болса, бір хайла қылып, аңдып жатып, мылтықпенен атайын», — деді де жолым үйінің уық ағашын жиып, кісіге ұсатып, үстіне киімін жауып, ер тоқымын төсеп, жатқызды, басына бөрігін кигізіп, өзі барып, мылтығы тиетұғын бір шұңқырда жасырынып жатты.
-"Что бы ни было, я, придумав хитрость, подстерегу её и застрелю из ружья" - сказал он и, собрав деревяшки-жерди от своего походного домика, придал им вид человека, накрыв сверху своей одеждой, навалив сбрую (с расседланного коня), надвинув на верх свою шапку, а сам отошёл и спрятался в ложбинке, сжимая (?) ружьё"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 17:52
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 16:57
Вау, это же монгольская сказка, только в казахском.  :)  В монгольском точно на 100% есть такая сказка ... толко нет там «Әбиу, әбиу»

А как по-монгольски называется это чудовище? :)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 3, 2021, 17:53
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 17:52
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 16:57
Вау, это же монгольская сказка, только в казахском.  :)  В монгольском точно на 100% есть такая сказка ... толко нет там «Әбиу, әбиу»

А как по-монгольски называется это чудовище? :)

В монгольской сказке это женщина-чудовище  - шулам.
В сказке все как в этой казахской сказке, но в монгольской сказке охотник потом обнаруживает что самый конец острия ножа сломана что та "шулам- женщина" вместе с мясом сломала. 

И в нашей традиции нельзя человеку давать мясо на ноже, то есть проткнув ножой и сунуть ... это большое оскорбление для монголов.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 18:40
Бір мезгілде күн бұлттанып, қар жауды да жердің жүзін ағартып, күн ашылып кетті. Бір уақытта аты арқанда тұрып, бір нәрседен үріккендей болып дүбірледі. Мерген ойлады: «енді, келе жатыр ғой, қайтемін?» деп қараса, қатын аяңдап келе жатыр. «Не де болса, бір атып өлейін!», — деп мерген бұғып жатты. Қатын келді де кісіге ұсап жатқан жолым үйдің төбесін «әбиу, әбиу» деп бас салды, құр ағаш салдыр-салдыр етті. Қатын түрегеліп жан-жағына қарап тұрды. Мұның жалмауыз екенін біліп, Аллаға сыйынып, мылтықпенен мерген атып еді...

мезгіл - "период"
бұлттанып - "покрывшись тучами"
қар - "снег"
жүзін - "лицо"
ағартып - "выбелив"
ашылып кету - "проясняться"
үріккендей - "испуганный"
дүбірледі - "затопал"
келе жатыр - "приближается"
ғой - "наконец"
қайтемін -"полагаю" (?)
бас салу - "бросаться"

Бір мезгілде күн бұлттанып, қар жауды да жердің жүзін ағартып, күн ашылып кетті.
- "В одно мгновение, после того как было облачно, выпал снег и выбелил лик земли, прояснилось"
Бір уақытта аты арқанда тұрып, бір нәрседен үріккендей болып дүбірледі.
- "В то же время конь, стоявший на привязи, затопотал, испуганный каким-то существом"
Мерген ойлады: «енді, келе жатыр ғой, қайтемін?» деп қараса, қатын аяңдап келе жатыр.
- "Мерген подумал "Теперь, наконец, идёт, полагаю", и когда посмотрел, женщина приближалась шагом.
«Не де болса, бір атып өлейін!», — деп мерген бұғып жатты.
-"Будь что будет, одним выстрелом ? (умру)!" - стрелок затаил дыхание"
Қатын келді де кісіге ұсап жатқан жолым үйдің төбесін «әбиу, әбиу» деп бас салды, құр ағаш салдыр-салдыр етті.
- "Женщина подошла и произнеся "абиу, абиу", бросилась на уложенную в виде человека крышу походного домика и с громким треском разметала"
Қатын түрегеліп жан-жағына қарап тұрды.
- "Женщина, встав, огляделась по сторонам"
Мұның жалмауыз екенін біліп, Аллаға сыйынып, мылтықпенен мерген атып еді...
- "Узнав, что это жалмауыз, помолившись Аллаху, Мерген выстрелил..."


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 18:44
На сегодня хватит. Этот язык раньше почти не изучал, поэтому устаю.

Поправляйте, пожалуйста, если кто знает.

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 19:04
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 18:40
Қатын келді де кісіге ұсап жатқан жолым үйдің төбесін «әбиу, әбиу» деп бас салды, құр ағаш салдыр-салдыр етті.
- "Женщина подошла и произнеся "абиу, абиу", бросилась на уложенную в виде человека крышу походного домика и с громким треском разметала"

Забыл құр ағаш - "сухое дерево"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 19:13
(https://d.radikal.ru/d00/2112/38/1e3427211ab5.jpg)

До конца сказки ещё далеко.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Damaskin от декабря 3, 2021, 19:17
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 19:13
До конца сказки ещё далеко.

У Мечтателя новое увлечение... Интересно, взамен йоги или вместе с?

(Картинки красивые).
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 19:35
Цитата: Damaskin от декабря  3, 2021, 19:17
У Мечтателя новое увлечение... Интересно, взамен йоги или вместе с?

Некоторые асаны хатха-йоги включены в мой ежедневный обязательный комплекс упражнений.

Увлечение не новое. Уже писал: вспоминал недавно начала - любимые книги дошкольного детства, и среди них были казахские сказки (наряду с русскими). Их сюжеты и образы вошли тогда в мир ребёнка.

Ещё хочу жить в юрте посреди степи.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 3, 2021, 19:54
(https://b.radikal.ru/b30/2112/30/aba16b37a573.jpg)
Устройство юрты (киіз үй "войлочный дом")

Жерди, образующие купол, называются "уық".
Кара-Мерген использовал подобные, чтобы обмануть жалмауыз.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 4, 2021, 08:15
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 18:40
Бір мезгілде күн бұлттанып, қар жауды да жердің жүзін ағартып, күн ашылып кетті.
- "В одно мгновение, после того как было облачно, выпал снег и выбелил лик земли, прояснилось"

Бір мезгілде - скорее всего "в течение некоторого времени", или "через некоторое время" (мезгіл -"время, пора, срок")

"В течение некоторого времени было облачно, выпал снег и выбелил лик земли, (затем) прояснилось"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 4, 2021, 08:24
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 18:40
Бір уақытта аты арқанда тұрып, бір нәрседен үріккендей болып дүбірледі.
- "В то же время конь, стоявший на привязи, затопотал, испуганный каким-то существом"

Бір уақытта - просто "в какой-то момент, в какое-то мгновение"
үріккендей - "как испуганный"?

"В какое-то мгновение стоявший на привязи конь затопотал, будто испуганный чем-то"

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 4, 2021, 08:28
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 18:40
Мерген ойлады: «енді, келе жатыр ғой, қайтемін?» деп қараса, қатын аяңдап келе жатыр.
- "Мерген подумал "Теперь, наконец, идёт, полагаю", и когда посмотрел, женщина приближалась шагом.

Глагол қайту
Цитировать
II что делать;- делать как, каким образом;- маған қайт дейсің енді что я могу теперь сделатьIII 11) возвращаться;- қайтып келу вернуться;- ауылдан қайту возвращаться из аула;- өрістен қайтқан мал скот, вернувшийся с пастбища;- алып қайту принести (привести) обратно, барып қайту сходить, съездить;- келіп қайту прийти, приезжать;- соға қайту заехать, зайти;- көріп қайту сходить и посмотреть;- ойнап қайту пойти поиграть;- құстың қайтуы перелет птиц (букв. возврат птиц)2) перен. лишаться чего-л., переставать обладать чем-л. күші қайтты или қайраты қайтты силы покинули его, он стал слабеть;- бақыты қайтты его покинуло счастье3) перен. отказываться, отступать, передумать;- пікірінен қайтты отказываться от своего мнения;- айтқан сөзінен қайтты отказываться от своих слов;- айтқанынан қайтпады (он) настоял на своем4) перен. разочаровываться;- беті қайту впадать в разочарование;- көңілі қайтты утрачивать веру в кого-л. меселі қайтты разочаровываться в ком-л.;- тауы қайтты прийти в состояние неудовлетворенности от чего-л. несбывшегося;- жаудан беті қайтпаған не знавший страха перед врагом5) перен. возмещать, восполнять;- есесі қайтты возмещено затраченное;- еңбегі қайтты (его) труд оправдалься6) перен. затупить (о лезвии какого-л. инструмента); жүзі қайту становиться тупым (о ноже, топоре)7) перен. терять прежнее качество;- ажары қайту терять обояние, привлекательность (обычно о женщине)8) перен. умирать;- дүниеден қайтты (он) скончался;- әкесі қайтқан жылы в том году, когда отца его не стало9) перен. спадать, убывать;- су қайтты вода (в реке) спала;- күннің ыстығы қайтты жара спала10) перен. успокаиваться, утихать;- райдан қайтты переставать сердитьсяқайт та қайт настоятельно требовать скорейшего возвращения кого-л., қайт- қайттың астына алды (он) настоятельно требовал (его) скорейшего возвращения;- қайтып кірер есікті қатты серіппе не плюй в колодец, из которого пъешь воду
https://classes.ru/all-kazakh/dictionary-kazakh-russian-term-11675.htm
Какое значение здесь подходит?
Цитировать«енді, келе жатыр ғой, қайтемін?»
енді - "теперь, сейчас"
келе жатыр - "идёт"
ғой -  частица, придающая высказыванию значение законченности и утвердительности
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 4, 2021, 08:34
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 18:40
«Не де болса, бір атып өлейін!», — деп мерген бұғып жатты.
-"Будь что будет, одним выстрелом ? (умру)!" - стрелок затаил дыхание"

И здесь өлейін в каком смысле?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 4, 2021, 11:04
По казахскому у меня есть только такая книжка
1992 года, 110 страниц
основы
(https://d.radikal.ru/d43/2112/fb/07da93c20031.jpg)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: VIbrating Wax от декабря 4, 2021, 16:48
Цитата: Мечтатель от декабря  4, 2021, 08:28
Какое значение здесь подходит?
Что мне делать?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: VIbrating Wax от декабря 4, 2021, 16:52
Это не два значения, а два абсолютно разных глагола с разным происхождением. Тот, который в этом предложении, образован от глагола ет  (делать), и спрягается как он (настоящее время на -е-). У другого настоящее время на -а-.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Damaskin от декабря 4, 2021, 16:59
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 19:35
Ещё хочу жить в юрте посреди степи.

Про юрту - это точно что-то новое :)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: VIbrating Wax от декабря 4, 2021, 17:01
То есть қайтемін — это примерно как если бы в русском был глагол чтэлать.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: true от декабря 4, 2021, 17:25
Цитата: Damaskin от декабря  4, 2021, 16:59
Про юрту - это точно что-то новое
Ага, сразу вспомнился незабвенный Остап Ибрагимович и его "маленький Багдад"..
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 4, 2021, 18:11
...қатын «әбиу» деп, оқ тиген жерін қолыменен бір қойды да қарап тұрды. Мылтықтың даусы қайдан шыққанын білмей қалды. Жан-жағына қарап тұрды да қатын ізіменен қайта жөнелді.

оқ тиген - "рана от пули (оқ)"
қойды - "ударила"
қайдан - "откуда"
мылтықтың даусы - "звук ружья"
шыққан - "вышел"

"Женщина, сказав "абиу", рукой ударила раз место пулевого ранения и стала озираться. Она не знала, откуда раздался (вышел) ружейный выстрел (звук). Она посмотрела по сторонам, (затем) женщина отправилась по своим следам"


Мерген мылтығын оқтап алып, және бір атып еді, қатын баяғысындай «әбиу, әбиу» деп оқ тиген жерін қолыменен бір қойып қалды да, секіріп-секіріп, жан-жағына қарап жылдам басып жүре берді.

оқтау - "грузить"
қойып қалу - "хлопнуть"
жылдам - "быстро"

"Мерген зарядил ружьё и ещё раз выстрелил - женщина, так же произнося "абиу, абиу", ударила рукой место пулевого ранения и заковыляла, подпрыгивая и быстро посматривая по сторонам"

Қатын белден асып кеткен соң мерген жүгіріп келіп, атын ерттеп мінейін деп, ер тоқымына келсе, баяғы кісіге ұсатып жатқызған жолым үйдің ағашы пышақпенен кескендей болып, кертіліп, бөлек-бөлек болып қалыпты, үстіне жайған киімі тілініп, шұрқ-шұрқ тесіліп қалыпты.

асып кету -"перевалить (хребет)"
соң - "после"
жүгіріп келу - "прибежать"
кескендей - "как изрезанный"
бөлек-бөлек -"куски"
шұрқ-шұрқ - "дыры"

"После того как женщина перевалила через взгорье, Мерген подбежал, (тут что-то про седлание коня), деревяшки от походного домика, лежавшие в виде человека, были словно рассечены ножом, разрезаны, разбросаны, его разложенная сверху одежда была изрезана, продырявлена"


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 4, 2021, 18:19
Мұны көріп, мерген жанынан үміт үзіп, қорқып тұрды.
- "Увидев (көріп) это (мұны), стрелок (мерген) почти (жанынан) потеряв (үзіп) надежду (үміт), испугался (қорқып тұрды)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 5, 2021, 09:44
ЦитироватьКакое значение здесь подходит?
Как уже выше ответили - что мне делать?
"қайту
II что делать;- делать как, каким образом;- маған қайт дейсің енді что я могу теперь сделать"
От қалай (как) ету (делать). Сокращённо қайту. Но қайту в значении что делать и қайту (возвращаться) проижносятся по разному. В первом случае у произрсится мягко, потому қайтемін (что мне делать). Во втором случае - қайтамын (вернусь).

Цитата: Мечтатель от декабря  4, 2021, 08:34
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 18:40
«Не де болса, бір атып өлейін!», — деп мерген бұғып жатты.
-"Будь что будет, одним выстрелом ? (умру)!" - стрелок затаил дыхание"

И здесь өлейін в каком смысле?
Здесь или опечатка и должно быть өлтірейін (убью), или же "будь что будет, умру, но хоть раз выстрелю".
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: VIbrating Wax от декабря 5, 2021, 13:37
Цитата: sail от декабря  5, 2021, 09:44
От қалай (как) ету (делать). Сокращённо қайту.
Я всё-таки думаю, что скорее от қай ету (хотя в современном языке так и не скажешь).
Можно посмотреть на остальные подобные глаголы: өйту, сөйту, бүйту, нету.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 5, 2021, 14:44
ЦитироватьЯ всё-таки думаю, что скорее от қай ету (хотя в современном языке так и не скажешь).
Возможно. Тоже думал об этом варианте.

Цитата: Мечтатель от декабря  4, 2021, 18:11
Қатын белден асып кеткен соң мерген жүгіріп келіп, атын ерттеп мінейін деп, ер тоқымына келсе, баяғы кісіге ұсатып жатқызған жолым үйдің ағашы пышақпенен кескендей болып, кертіліп, бөлек-бөлек болып қалыпты, үстіне жайған киімі тілініп, шұрқ-шұрқ тесіліп қалыпты.

"После того как женщина перевалила через взгорье, Мерген подбежал, (тут что-то про седлание коня), деревяшки от походного домика, лежавшие в виде человека, были словно рассечены ножом, разрезаны, разбросаны, его разложенная сверху одежда была изрезана, продырявлена"
...Мерген подбежав, подошёл к седлу, чтобы оседлать и сесть на коня (дословно - говоря оседлав коня сяду, подошёл к седлу), (и обнаруживает) те самые деревяшки от походного домика, которые он уложил в виде человека...
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 15:36
Қараса - это какая грамматическая форма? Какое наклонение?

Например:
ЦитироватьБір күні мерген бақырын асып, ет пысырып, түнде отыр еді, бір нәрсенің жүрген дыбысы естілді. Мерген: «Бұл немененің дыбысы, бұл жерде адам жоқ еді?», — деп, қайран болып тұрса, бір көк көйлекті қатын кіріп келіпті, ешбір жауап қылмай, бір тізелеп отырыпты. Қараса, түсі сары, көзі ала, және екі көзін мергеннен айырмайды...
Буквально "если посмотреть"?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 15:47
Цитата: sail от декабря  5, 2021, 14:44
Цитата: Мечтатель от Қатын белден асып кеткен соң мерген жүгіріп келіп, атын ерттеп мінейін деп, ер тоқымына келсе, баяғы кісіге ұсатып жатқызған жолым үйдің ағашы пышақпенен кескендей болып, кертіліп, бөлек-бөлек болып қалыпты, үстіне жайған киімі тілініп, шұрқ-шұрқ тесіліп қалыпты.

"После того как женщина перевалила через взгорье, Мерген подбежал, (тут что-то про седлание коня), деревяшки от походного домика, лежавшие в виде человека, были словно рассечены ножом, разрезаны, разбросаны, его разложенная сверху одежда была изрезана, продырявлена"
...Мерген подбежав, подошёл к седлу, чтобы оседлать и сесть на коня (дословно - говоря оседлав коня сяду, подошёл к седлу), (и обнар

ер тоқым - "седло"
ерттеу - "седлать (коня)"
міну - "садиться верхом"

Понятно, здесь прямая речь:
"Своего коня (атын) оседлав (ерттеп), "верхом поеду (сяду) (мінейін)" сказав (деп), к своему седлу (ер тоқымына) подошел (келсе)"

И здесь форма "келсе"
Почему?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 16:33
Және ойлады: «анықтап қарайыншы, әгар мылтықтың оғы өткен болса, қан аққан шығар, әгар қан ақпаса, Құдайдың маған жіберген бір қазасы ғой», — деп атқан жерін қараса, бір-бірлеп қан тамып қалыпты, екінші атқан жерін келіп қараса, қан тамшылап ағып қалған екен. Мергеннің көңілі аз қуанғандай болып, таң атқан соң ізіменен біраз жерге барып еді, алдында бір үңгір тас көрінді. Қатынның ізі сол үңгірге кіріпті. Мерген мылтығын қолына алып, дыбыстап әрі-бері жүрді, қатынның дыбысы шықпады.

Что разобрал:

И (және) подумал (ойлады): "Выяснив (анықтап) ? (қарайыншы), если (әгар) ружейная пуля (мылтықтың оғы) прошла (өткен болса), кровь истекшая (қан аққан) выходит (шығар), если (әгар) кровь не бежит (ақпаса), от Бога (Құдайдың) мне (маған) послана (жіберген) смерть (бір қазасы)"  - посмотрел (қараса) место (жерін) куда выстрелил (атқан), одна за другой (бір-бірлеп) (капли) крови (қан) накапаны (тамып қалыпты), к месту второго выстрела (екінші атқан жерін) подойдя (келіп) увидел (қараса), кровь потоком истекла (қан тамшылап ағып қалған екен). Настроение стрелка (Мергеннің көңілі) будто немного улучшилось (обрадовалось) (аз қуанғандай болып), после того как занялась заря (таң атқан соң) по ее следам (ізіменен) к некоторому месту (біраз жерге) пошел (барып еді), впереди (алдында) пещера (бір үңгір) камень (тас) виднелась (көрінді). Следы женщины (Қатынның ізі) в ту пещеру (сол үңгірге) входили (кіріпті). Стрелок свое ружье в руку взяв (Мерген мылтығын қолына алып), подав голос (дыбыстап), туда-сюда походил (әрі-бері жүрді), голос женщины (қатынның дыбысы) не вышел (шықпады)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 16:39
Мерген келіп қараса, үңгірден аяғы шығып, қатын өліп қалыпты. Аттан түсіп, аяғынан тартып алды.

"Войдя, стрелок увидел (Мерген келіп қараса), из пещеры (үңгірден) свою ногу (аяғы) высунув (шығып), женшина умерла (қатын өліп қалыпты). Сойдя с коня (Аттан түсіп), он её ногу (аяғынан) потянул (тартып алды)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 16:57
Қараса, дамбалы жоқ, адамнан ешбір бөтен жері көрінбейді «Бұл қалай? Қолын көрейінші!» деп қараса, екі қолының алақаны пышақтың жүзіндей көк темір екен, саусақтарының ұшы найзадай өткір, тасқа кіріп кетеді. Мерген бір қолын кесіп алды.

"Посмотрел, штанов нет (дамбалы жоқ), от человека (адамнан) ничего отличного (?) (ешбір бөтен жері) не было видно (көрінбейді) "Как это? (Бұл қалай?) Надо (?) увидеть (көрейінші) её руки (Қолын)!". Посмотрел, ладони (алақаны) двух её рук (екі қолының) были из синего железа (көк темір екен), как лезвие ножа (пышақтың жүзіндей), кончики (ұшы) её пальцев (саусақтарының) остры (өткір) как копьё (найзадай), в камень (тасқа) вонзились (кіріп кетеді). Стрелок одну её руку (бір қолын) отрезал (кесіп алды)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 17:04
Ойлады: «Мұның еркегі бар шығар, бір жақтан келіп қалар!», — деп атына мініп, жүріп кетті.

Подумал: "Этой (Мұның) муж (еркегі) наверное, есть (бар шығар), откуда-то (бір жақтан) придёт (келіп қалар!)!" - сев на своего коня (атына мініп), ушёл (жүріп кетті)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 17:11
Бұрынғы атқан аңның терісін, мүйізін бір жерге жиып қойды да, мұнан басқа бір тауға келді: қараса, бұғы-марал көп екен.

Прежде (Бұрынғы) настрелянных (атқан) зверей (аңның) шкуры (терісін), рога (мүйізін) в одно место (бір жерге) сложил (жиып қойды) и отсюда (да, мұнан) к другой горе (басқа бір тауға) пришёл (келді): посмотрел, оленей и маралов много (бұғы-марал көп)

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 17:17
Бір бұғыны атайын деп, жасырынып келіп, мылтығын сығаласа, қолы дірілдеп ата алмады.

"Одного оленя (Бір бұғыны) застрелю (атайын) (подумал) - подкравшись (жасырынып келіп), ружье нацелил (мылтығын сығаласа), его рука (қолы), задрожав (дірілдеп), не выстрелила (ата алмады)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 17:28
«Бұл не хикаят» деп басын көтеріп қараса, сол атқалы тұрған бұғының бергі жағында бір қамшыдай ақ нәрсе қимылдайды.

"Что это (Бұл не) за история (хикаят)?" - подняв голову (басын көтеріп), посмотрел -  по эту сторону (бергі жағында) от того оленя, которого собирался застрелить (сол атқалы тұрған бұғының) двигалось (қимылдайды) что-то белое (ақ нәрсе), похожее на хлыст (бір қамшыдай)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 17:36
«Не де болса атайын», — деп мылтығымен атып еді, жоқ болып қалды. Келіп қараса, бір жылан, басы көк темір екен, мойынын үзіп түскен екен. Басын кісесіне салып, мерген және жүріп кетті.
"Будь что будет, выстрелю" - выстрелил из ружья, ничего не осталось. Подойдя, посмотрел - змея, её голова из синего железа, оторванная от шеи. Положив (салып) голову в свой пояс (кісесіне), стрелок ушёл"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 17:56
«Бұл тауда тағы да оқ жылан бар шығар, өзге бір тауға барайын!», — деп келе жатса, саны жыбырлапты, біраздан соң саны ауырыпты.
"На этой горе (Бұл тауда) снова (тағы) стрела-змея (оқ жылан) наверное появится (бар шығар), к какой-нибудь другой горе (өзге бір тауға) пойду (барайын)! - пока подъезжал, его бедро зашевелилось (чем-то) (саны жыбырлапты), через некоторое время (біраздан соң) бедро заболело (ауырыпты)

«Не болды?» деп қараса, кісесі тесіліп қалыпты, тоны-шапаны, көйлек-дамбалы тесіліп, санына батыпты. Қорқып, басты тастап кетті.
"Что это было?"- посмотрел, пояс прорван, халат прорван, штаны прорваны, бедро его пронзено (в него погрузилось). Испугавшись, голову выбросил.

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 18:16
Кешке таман және бір тауға келіп қонды. Ертең ерте қараса бір өзенге ел қонып, биесін байлап жатыр, үйлері аппақ, күнге шағылысады. Мерген мұны көріп, қайран қалып тұрды. «Бұл қалай? Бұл жерде ел жоқ еді, қайдан келіп қалды? Жау ма, ел ме? Адам ба, пері ме? Енді не де болса, барайын, мені бұлар да көрген шығар», — деп атына мініп келді.

Под вечер (Кешке таман) к ещё одной горе (және бір тауға) прибыв, остановился (келіп қонды). Утром посмотрел - у реки (бір өзенге) осев, народ своих кобыл (биесін) стреноживает, их юрты - белые-пребелые, солнце отражали. Стрелок, поглядев на это, был поражен. "Как это? На этой земле не было людей, откуда появились? Не враг ли, народ ли? Люди ли, пери ли? Будь что будет, теперь пойду, эти меня, наверное, видели" - и сев на коня, подъехал.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 18:22
Жылқышылары құлын қуып жүр, құрықтары алтын-күміс, ешбіреуі мергенге көзін салмады.
Пастухи их жеребят преследуют, укрюки (арканы) их из злата-серебра, никто на стрелка не "кладёт" глаз.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Devorator linguarum от декабря 5, 2021, 19:25
Цитата: Мечтатель от декабря  5, 2021, 18:16
Ертең ерте қараса бір өзенге ел қонып
Цитата: Мечтатель от декабря  5, 2021, 18:16
Утром посмотрел - у реки (бір өзенге) осев, народ
Не "переночевав"?

Цитата: Мечтатель от декабря  5, 2021, 18:16
биесін байлап жатыр
Цитата: Мечтатель от декабря  5, 2021, 18:16
своих кобыл (биесін) стреноживает
Не "привязывает"?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 19:32
Цитата: Devorator linguarum от декабря  5, 2021, 19:25
Цитата: Мечтатель от биесін байлап жатыр
Цитата: Мечтатель от своих кобыл (биесін) стреноживает
Не "привязывает"?

Да, да, байлау - "привязывать".
Немного не туда меня понесло.


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 5, 2021, 19:34
Цитата: Devorator linguarum от декабря  5, 2021, 19:25
Цитата: Мечтатель от Ертең ерте қараса бір өзенге ел қонып
Цитата: Мечтатель от Утром посмотрел - у реки (бір өзенге) осев, народ
Не "переночевав"?

қону
ЦитироватьI 1) спускаться, опускаться, приземляться, садиться (о птице, самолете); үйдің үстіне құс қонды на крышу села птица;- ол кезде бұл ара ұшақ қонатын жер еді в то время на этом месте приземлялись самолеты2) останавливаться, располагаться на житье;- көш көлдің жағасына қонды кочевье остановилось у озера3) ночевать, останавливаться на ночлег;- біз жатақханада қондық мы ночевали в общежитии4) садиться, усаживаться;- располагаться на чем-л. для поездки;- ол атқа қонды он сел на коня;- бақ қонды счастье привалило (букв. счастье пpишло); күн ұясына қонды солнце закатилось (букв. солнце село в свое гнездо);5) быть соразмерным;- впору, как раз, по мере;- быть к лицу;- костюм оған қона кетті костюм оказался ему как разұшарын жел, қонарын сай біледі о человеке, у которого нет постоянного местожительства (букв. куда лететь - знает ветеp, где остановиться - знает лог)II и.д. от қону

"к одной реке спустившись"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 6, 2021, 06:27
Цитата: Мечтатель от декабря  5, 2021, 15:36
Қараса - это какая грамматическая форма? Какое наклонение?

Буквально "если посмотреть"?

Да, везде так объясняют, "если посмотреть", "если придёт" и тд. Пишут условное наклонение.
Но в данном случае это не то.
Не знаю как объяснить. Попробую объяснить на примерах.
Цитата: Мечтатель от декабря  3, 2021, 11:19
Неше күн жол жүріп, бір үлкен тауға келіпті: қараса, тауда адам жүрген жол жоқ.
-"Несколько дней пропутешествовав, к одной большой горе подошел: если посмотреть (искать), нет на горе хоженой человеком дороги"
...посмотрел (или смотрит), а на горе хоженой человеком дороги нет (выяснилось после того, как он посмотрел).

Другие примеры:
Оянса, түсі екен - проснулся, а оказался сон.
Келсе, ешкім жоқ- пришёл, а никого нет (или оказалось, никого нет)
Терезеге қараса, қараңғы болып қалыпты (или қалған екен) - посмотрел в окно, оказывается, уже стемнело.

В общем, после -са/-се что-то выясняется, становится известным.

Цитата: Мечтатель от декабря  5, 2021, 15:47
Понятно, здесь прямая речь:
"Своего коня (атын) оседлав (ерттеп), "верхом поеду (сяду) (мінейін)" сказав (деп), к своему седлу (ер тоқымына) подошел (келсе)"

И здесь форма "келсе"
Почему?

...келсе, ...киімі тілініп, шұрқ-шұрқ тесіліп қалыпты
Пришёл, а оказалось, что ...одежда была изрезана, продырявлена.

-са/-се, ...жатыр (екен)
После какого-то действия выясняется, что в тот момент происходило какое-то действие
Ерте қараса, ...бие байлап жатыр
Рано утром смотрит, а (те) ...привязывают кобыл
Бие байлау посмотрите в словаре.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 6, 2021, 06:32
Цитата: Мечтатель от декабря  5, 2021, 19:34
қону
Цитировать
2) останавливаться, располагаться на житье;- көш көлдің жағасына қонды кочевье остановилось у озера
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 6, 2021, 07:53
sail, спасибо за разъяснения!

ЦитироватьБір бурыл сақалды адам бие байлаған желінің басында тұр. Мерген соған келді. Қараса, желі арқаны жібектен. Мерген келіп сәлем берді, аузы қимылдағандай болып сәлем алды, дүниенің жүзін қап-қараңғы тұман басып кетті, ешнәрсе көрінбеді.
"Седобородый человек (бурыл сақалды адам) стоит (тұр) у начала (басында) привязи-жели (желінің), к которой дойных кобылиц привязали (бие байлаған). Мерген к нему подошел. Глядит, а веревка жели - из шелка. Подойдя, Мерген поздоровался - уста того, вроде придя в движение (қимылдағандай), ответили на приветствие (сәлем алды). Мир (дүниенің жүзін) заволок (басып кетті) тёмный-претёмный (қап-қараңғы) туман, ничего (ешнәрсе) не было видно (көрінбеді)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: VFKH от декабря 6, 2021, 16:28
Цитата: sail от декабря  6, 2021, 06:27
В общем, после -са/-се что-то выясняется, становится известным.

...келсе, ...киімі тілініп, шұрқ-шұрқ тесіліп қалыпты
Пришёл, а оказалось, что ...одежда была изрезана, продырявлена.
Можно еще перевести словосочетанием "вдруг обнаружил".

Караса - посмотрев, вдруг обнаружил
Келсе - придя, вдруг обнаружил
И т.д.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 6, 2021, 16:32
Мерген иманын айтып, жанынан үміт үзіп тұрды. Бір мезгілде атын біреу жетелегендей болып, шылбырын тартты, аты жүрді. Бір жерге келіп қолтығынан тартты «түс!» дегендей болып, мерген түсті.
- Мерген стоял, произнеся отходную молитву (иманын айтып), почти утратив надежду (жанынан үміт үзіп). В то же время кто-то (біреу), будто бы поведя (жетелегендей болып) его коня (атын), потянул (тартты) за узду (шылбырын), его конь пошёл (аты жүрді). Дойдя до какого-то места (Бір жерге келіп), за подмышки его (қолтығынан) потянул (тартты), будто сказав "спускайся!" («түс!» дегендей болып), Мерген спешился (спустился) (түсті)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 6, 2021, 16:44
Етегінен тартты «жүр» дегендей болып, мерген жүрді. Бір жерде есік мысалды ашылды бір нәрсе, мергеннің мойнындағы мылтығы алынды.
Его за полу (Етегінен) потянули (тартты), будто (дегендей) сказав "иди" (жүр), стрелок пошёл. В одном месте открылось (ашылды) что-то (бір нәрсе) наподобие (мысалды) двери (есік), с шеи ? (мойнындағы) стрелка его ружье сняли.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 6, 2021, 17:10
Мерген кіріп келсе, бір үлкен үй, алтын, күмістен бақандар бар, атлас, жібек кілемдер төсеген, қамқап, маңлық көрпелер қатарланып тұрыпты. Жүктің үстінен тоғыз қабат торғын көрпе өзі келіп төрдің алдына салынып жатыр, ішбір жаны бар нәрсе көрінбейді.
Мерген вошёл - большая юрта, поддерживающие шесты из золота и серебра, шелковые ковры разложены, шубы из выдриного меха (қамқап), халаты из серебряных нитей (маңлық), одеяла (көрпелер) - дальше не понимаю
На (үстінен) кошме (жүктің) 9 ярусов шелковое (торғын) одеяло само появилось (өзі келіп), перед (алдына) почетным местом (төрдің) сложилось (салынып жатыр), и ни одной живой души не было видно
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 6, 2021, 17:27
Мерген келіп есік алдына отырайын деп еді, бір нәрсе келіп көтеріп тастады, отырғызбай, етегінен тартқандай болып, төрдің алдына шығарды. Мергеннің есі кетіп отырды.
Мерген, войдя, "перед дверью усядусь" сказал - что-то, подойдя, (его) подняло, без посадки (отырғызбай), будто потянув (тартқандай) за полу (етегінен), к почетному месту (төрдің алдына) вывело (шығарды)
Память Мергена покинула (кетіп отырды)?
Бір мезгілде самауыр өзі келіп, дастархан өзі жайылып, неше түрлі жемістер салынып, шай құйылды екі шыныға. Бір шыныны мерген ішті, бір шыны өзі құйылып, ішіліп тұрды.
В то же мгновение сам собой появился самовар, сам расстелился дастархан, разложилось несколько разных фруктов, чай налился в две чашки. Мерген пил из одной чашки, а одна чашка сама наливалась и выпивалась.

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 6, 2021, 17:35
Мұнан соң бір күміс шараменен қымыз келді, ожауы алтын. Өзі сапырылып, алтын аяққа құйылып тұрды.
После того появился серебряный ? кумыса, с золотым черпаком. Сам размешавшись (Өзі сапырылып), в золотую пиалу-аяк налился.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 7, 2021, 05:00
Шара - чаша
-менен - окончание падежа. Шараменен - с чашой.
Появилась целая серебряная чаша кумыса

Цитата: Мечтатель от декабря  6, 2021, 17:10
көрпелер қатарланып тұрыпты.
одеяла (көрпелер) - дальше не понимаю
Одеяла в ряд стояли (лежали)

Цитата: Мечтатель от декабря  6, 2021, 17:27
Мергеннің есі кетіп отырды.

Память Мергена покинула (кетіп отырды)?
Мерген сидел ошарашенный

Цитироватьс шеи ? (мойнындағы) стрелка его ружье сняли
Да, с шеи.
Значит ружьё было накинуто через голову на другое плечо. Поэтому мойнындағы.

Цитата: VFKH от декабря  6, 2021, 16:28
Цитата: sail от декабря  6, 2021, 06:27
В общем, после -са/-се что-то выясняется, становится известным.

...келсе, ...киімі тілініп, шұрқ-шұрқ тесіліп қалыпты
Пришёл, а оказалось, что ...одежда была изрезана, продырявлена.
Можно еще перевести словосочетанием "вдруг обнаружил".

Караса - посмотрев, вдруг обнаружил
Келсе - придя, вдруг обнаружил
И т.д.
Да, я в своём первом ответе так и перевёл. Там где про седлание было.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 08:26
Цитата: sail от декабря  7, 2021, 05:00
Шара - чаша
-менен - окончание падежа. Шараменен - с чашой.
Появилась целая серебряная чаша кумыса

Стесняюсь спросить: почему "-менен", а не "-мен"? В чём разница?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 08:35
Можно рассмотреть некоторые детали грамматики

Цитата: Мечтатель от декабря  6, 2021, 17:35
Мұнан соң бір күміс шараменен қымыз келді, ожауы алтын. Өзі сапырылып, алтын аяққа құйылып тұрды.
После того появился серебряный ? кумыса, с золотым черпаком. Сам размешавшись (Өзі сапырылып), в золотую пиалу-аяк налился.

Өзі сапырылып, ...құйылып тұрды

глагол сапыру - "взбалтывать, перемешивать (жидкость)"
глагол құю - "лить"

аффикс -ыл образует страдательный залог
получаются глаголы сапырылу, құйылу
өзі - "себя"

құйылып тұрды - наверное, более правильно: "наливался"?


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 08:59
Мерген ойлады: «мені семіртіп сойғалы отырған бір нәрсе ғой», — деп, «не де, болса жейін», — деп тойғанынша жеді және артынан палау келді, не түрлі жемісі бар, неше алуан иісі бар.
- Мерген подумал: "Меня, откормив, что-то тут непонятно, что-то про бойню" - "Будь что будет, поем" - (и) ел до насыщения?, и затем появился плов, разнообразные фрукты, столько разных (алуан) ароматов (иісі).

тойғанынша - что выражает этот аффикс?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 09:26
Мерген және жеді де «Енді, тойдым, еш нәрсе жемеймін! Сіздер неғылған жансыздар? Мұнша мені құрметтедіңіздер, туғалы көрмеген сыйымды көрдім, жемеген тамағымды жедім. Енді мені өлтірсеңіздер де көзіме көрінсеңіздер екен», — деді. Іш нәрсе көрінбеді.

Мерген снова ел и сказал: "Теперь насытился я (тойдым), (больше) ничего (еш нәрсе) не съем (жемеймін)! Вы (Сіздер) почему (неғылған) бездушны (безжизненны)? Вы так (мұнша) меня почтили (құрметтедіңіздер) - увидел уважение ко мне (сыйымды), (какого) отродясь (туғалы) не видел (көрмеген), и ел (жедім) пищу (тамағымды), (какую) не едал (жемеген). Теперь (енді) меня хоть убейте (өлтірсеңіздер) и покажитесь (көрінсеңіздер) моим глазам (көзіме) (приблизительно, тут условное наклонение)" Никто не показался"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 09:45
Дастархан жиылып кетті, бір күміс құмған келді, бір шылапшын келді алдына, қолына су құйылды. Мерген қолын жуды. Бір ақ торғыннан қылған неше түрлі алтын зерменен зинаттанған сүлгі орамал келіп, алдында салбырап тұрды. Мерген қолын сүртіп болып айтты: «Мен мүсәпір, шаршап тұрған адам едім, атымның артына бір киіз болса, барып жатсам екен. Алла разы болсын! Мұнша көрмеген жақсылықты көрдім», — деді. Ешбір жауап болмады.
Скатерть скаталась, появился серебряный кувшин, впереди появился таз, вода полилась на его руки. Мерген свои руки помыл. Полотенце из тонкого шёлка, украшенное разнообразной золотой вышивкой, появившись, впереди висело. Мерген, вытерев руки, сказал: "Я - путешественник, усталый человек - если бы за моим конем была кошма, пошел бы (туда) лечь. Да будет Аллах доволен! Столько доброты не видел" Никакого ответа не было.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 09:57
Мерген неғыларын білмей отырды. «Түзге отырайын» деп далаға шықты. Қараса, аты арқандалып тұр, ер-тоқымы жиылып, үстіне мылтығы сүйеніп тұр, өзге еш нәрсе көзге көрінбейді. Мерген ойлады: «Не өлемін, болмаса көрмеген бір жақсылықты көремін», — деп, үйге қайтып келіп кірді.
Мерген не знал почему. "Надо выйти во двор" - и вышел в степь. Глядит, а конь его стоит привязан, седло убрано, наверху наклонилось ружье, больше глазу ничего не было видно. Мерген подумал: "Чтоб помереть мне, если видел такую доброту, какую вижу", и в юрту, вернувшись, вошёл.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 10:22
Мерген кірген-шыққан мезгілде есік өзі ашылып, жабылып тұрды. Мерген келіп, қолын жуайын деп еді, баяғы күміс құмған келіп өзі құйылып, сүлгі орамал берілді. Мерген қолын жуып болып отырды. Және айтты: «Ұйқым келді, жатамын» деп. Ешбір жауап болмады. Жүктің үстінде бір алтынды шымылдық барып, оң босағасына құрылды екі күміс бақанменен, және жүктің үстінен бір мамық төсек, және тоғыз қабат көрпе барып, шымылдықтың ішіне төселіп салынды. Бір уақытқа есік ашылып, бір қыз үйге кіріп келді...
Когда Мерген заходил-выходил, дверь сама открывалась, закрывалась. Мерген, войдя, (сказал) "Руки надо помыть", так же серебряный кувшин, появившись, лился, полотенце давалось. Помыв руки, Мерген сел. И сказал: "Пришёл мой сон, прилягу" Никакого ответа не было. Над стопкой одеял отодвинулся золоченый занавес, и за занавесом выложилась пуховая постель (тут написано больше, про какие-то серебряные шесты и другие предметы убранства юрты - непонятные для непосвященных). В какое-то мгновение дверь открылась, и в юрту вошла девушка...
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 7, 2021, 12:07
...қараса, сұлулығы толған айдай, үстіндегі киімі қызыл алтынға қарық болған, сәулесі қараңғы үйді жарық қылады.
...Глянул: краса её (сұлулығы) подобна полной луне (толған айдай), одежда на ней изобильна червонным золотом, сияние её (сәулесі) тёмную юрту (қараңғы үйді) освещает (жарық қылады)"

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 8, 2021, 00:29
Цитата: Мечтатель от декабря  7, 2021, 08:26
Стесняюсь спросить: почему "-менен", а не "-мен"? В чём разница?
Разницы нет.
-мен/бен/пен это сокращённый вариант -менен/бенен/пенен. Полный вариант сейчас очень редко используется.

Цитата: Мечтатель от декабря  7, 2021, 08:35
Можно рассмотреть некоторые детали грамматики

құйылып тұрды - наверное, более правильно: "наливался"?
Верно. Действие происходило в тот момент.

Цитата: Мечтатель от декабря  7, 2021, 08:59
Мерген ойлады: «мені семіртіп сойғалы отырған бір нәрсе ғой», — деп,
- Мерген подумал: "Меня, откормив, что-то тут непонятно, что-то про бойню" - "
Какое-то существо/творение меня откормив, собирающееся зарезать

Цитата: Мечтатель от декабря  7, 2021, 08:59
тойғанынша - что выражает этот аффикс?
Описание -ша есть на этой ссылке, пункт д):
http://testent.ru/index/0-228
А -ын – для третьего лица. В первем лице было бы тойғанымша, во втором - тойғаныңша. Можно и без -ым/ың/-ын, как в примере на ссылке.

Цитата: Мечтатель от декабря  7, 2021, 09:26
Сіздер неғылған жансыздар?[/b]
Вы (Сіздер) почему (неғылған) бездушны (безжизненны)?
Что вы за существа (или создания)?
Неғылған < не қылған

Цитата: Мечтатель от декабря  7, 2021, 09:57
Мерген неғыларын білмей отырды. .
Неғыларын < не қыларын
Мерген не знал что делать. Или Мерген сидел, не зная что делать.

ЦитироватьНе өлемін, болмаса көрмеген бір жақсылықты көремін
Здесь "не" и "болмаса" означают "или".
Или умру, или увижу невиденную (ранее) доброту.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 8, 2021, 07:00
Цитата: Мечтатель от декабря  7, 2021, 09:57
Мерген неғыларын білмей отырды. «Түзге отырайын» деп далаға шықты. Қараса, аты арқандалып тұр, ер-тоқымы жиылып, үстіне мылтығы сүйеніп тұр, өзге еш нәрсе көзге көрінбейді. Мерген ойлады: «Не өлемін, болмаса көрмеген бір жақсылықты көремін», — деп, үйге қайтып келіп кірді.
Мерген не знал почему. "Надо выйти во двор" - и вышел в степь. Глядит, а конь его стоит привязан, седло убрано, наверху наклонилось ружье, больше глазу ничего не было видно. Мерген подумал: "Чтоб помереть мне, если видел такую доброту, какую вижу", и в юрту, вернувшись, вошёл.


арқандалып-  это означает не туго привязан к столбу или т.п.  А, обычно немножко в стороне от юрта или места ночлега привязывается длинной веревкой (аргамж, аргамча - аркан) в колу лошадь чтоб поел траву (пастись по кругу по мере длины аркана) и в одно время не уходил.   По монгольски: аргамжих


Когда приезжает гость или путник, кто-то из детей или других из той семьи обычно оседлает и поведет коня на место где "арканивает".  Это для того чтобы когда гость уходит лошадь его/её была сытой и отдыхавшей.

Если просто привязять коня то будет "уях" - по монгольски, и по казахски "байлау" наверное...
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 10:36
Мерген қорқып, орнынан тұрайын деп еді, қыз келіп: «Тұрма, өз нәсіліңді өзің қор тұтпа!», — деп тұрғызбай, қолын ұстап, көрісті, мергенге сүйеніп отырды.
Мерген, испугавшись (қорқып), "надо мне встать" (тұрайын) со своего места (орнынан) (подумал), (а) девушка, подойдя (келіп), сказала "Не вставай (тұрма), свою расу (өз нәсіліңді) сам (өзің) не унижай (қор тұтпа)", не позволяя встать (тұрғызбай), руку его держа (қолын ұстап), ?, к Мергену прислонилась (сүйеніп отырды).

что здесь означает көрісті?
глагол көрісу -взаимное действие от көру "видеть, смотреть"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 10:54
Мерген айтты: «Әй, тақсыр, айналайын! Маған жақын отырма, иісім жаман, кірлеп жүргем, битім жұғар», — деді. Қыз айтады: «Қой, өзіңді өзің қор тұтпа», — деді.
Мерген сказал: "Ах, милая (айналайын) госпожа (тақсыр)! Не сиди близко ко мне, запах мой плохой, грязный я, вши мои пристанут"
Девушка сказала: "Брось, не унижай сам себя"

кірлеп жүргем, битім жұғар
кірлеу - "загрязняться", а что за форма жүргем? (жүру - "ходить")
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 11:04
Мерген айтты: «Рұқсат болса, бір киіз бергізсеңіз, атымның артына жатайын, шаршап жүрген ғаріп едім», — деді. Қыз айтты: «Құп болады, төсек салынды, жатыңыз», — деді.
Мерген сказал: "Если можно, вели дать кошму, позади своего коня лягу, изнуренный бедняк я"
Девушка сказала: "Будет сделано, постель накрыта, ложитесь"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 8, 2021, 11:15
Цитата: enhd от декабря  8, 2021, 07:00
арқандалып-  это означает не туго привязан к столбу или т.п.  А, обычно немножко в стороне от юрта или места ночлега привязывается длинной веревкой (аргамж, аргамча - аркан) в колу лошадь чтоб поел траву (пастись по кругу по мере длины аркана) и в одно время не уходил.   По монгольски: аргамжих


Когда приезжает гость или путник, кто-то из детей или других из той семьи обычно оседлает и поведет коня на место где "арканивает".  Это для того чтобы когда гость уходит лошадь его/её была сытой и отдыхавшей.

Если просто привязять коня то будет "уях" - по монгольски, и по казахски "байлау" наверное...
Верно подметили ;up:

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 10:36
«Тұрма, өз нәсіліңді өзің қор тұтпа!»

"Не вставай (тұрма), свою расу (өз нәсіліңді) сам (өзің) не унижай (қор тұтпа)"
Нәсіл - происхождение, род. Раса - неологизм.

Цитировать
что здесь означает көрісті?
Поприветствовала

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 10:54
а что за форма жүргем? (жүру - "ходить")
Сокращённая форма от жүр-ген-мін
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 11:32
Мерген түрегеліп еді, қыз да түрегеліп, мергеннің киімін шеше бастады. Мерген айтты: «Қой, қарағым, келеке қылма, төсекке барып жатайын», — деді. Қыз айтты: «Сізге салынған төсек мынау, қорықпай жатыңыз», — деп мергеннің жаман киімін зорлап шешіп, шымылдықтың ішіне кіргізіп, көйлек, дамбалын тастатып, тыржалаңаш қылып, төсекке жатқызды да өзі де шешініп, мергеннің қойнына кіріп, қымқап көрпе жамылып жатты.
Мерген поднялся (түрегеліп еді), и девушка, встав, начала снимать одежду (шеше бастады) Мергена.
Мерген сказал: "Оставь (қой), милая моя (қарағым), на насмехайся (келеке қылма), пойду лягу в постель"
Девушка сказала: "Вот накрытая для вас постель, не бойтесь" -  и силой (зорлап) сняв худую одежду Мергена, ввела его за занавес ("внутрь знавеса" шымылдықтың ішіне), заставив упасть его сорочку и штаны, разув ("босым сделав" тыржалаңаш қылып), заставила лечь (жатқызды) в постель, и сама, раздевшись (шешініп), оказавшись ("войдя" кіріп) в объятиях (қойнына) Мергена, укрылась шелковым одеялом.

Или как лучше перевести "қойнына"?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 8, 2021, 15:31
Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 11:32
Мерген түрегеліп еді, қыз да түрегеліп, мергеннің киімін шеше бастады. Мерген айтты: «Қой, қарағым, келеке қылма, төсекке барып жатайын», — деді. Қыз айтты: «Сізге салынған төсек мынау, қорықпай жатыңыз», — деп мергеннің жаман киімін зорлап шешіп, шымылдықтың ішіне кіргізіп, көйлек, дамбалын тастатып, тыржалаңаш қылып, төсекке жатқызды да өзі де шешініп, мергеннің қойнына кіріп, қымқап көрпе жамылып жатты.
Мерген поднялся (түрегеліп еді), и девушка, встав, начала снимать одежду (шеше бастады) Мергена.
Мерген сказал: "Оставь (қой), милая моя (қарағым), на насмехайся (келеке қылма), пойду лягу в постель"
Девушка сказала: "Вот накрытая для вас постель, не бойтесь" -  и силой (зорлап) сняв худую одежду Мергена, ввела его за занавес ("внутрь знавеса" шымылдықтың ішіне), заставив упасть его сорочку и штаны, разув ("босым сделав" тыржалаңаш қылып), заставила лечь (жатқызды) в постель, и сама, раздевшись (шешініп), оказавшись ("войдя" кіріп) в объятиях (қойнына) Мергена, укрылась шелковым одеялом.

Или как лучше перевести "қойнына"?

тыржалаңаш - "тыр жалаңаш"  интересно,  "жалаңаш" понятно "жалангаш"-по нашему,  а слово "тыр" что означает...  Слово "тыр" как то мне представляется смыслом "тесный" ...

"жалаңаш" - нагой/ая - по монгольскому "нүцгэн".
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 15:48
Да, тут я ошибся, жалаңаш - "нагой", а не "босой"
тыр жалаңаш - "совершенно голый"
https://sozdik.kz/ru/dictionary/translate/kk/ru/жалаңаш/ (https://sozdik.kz/ru/dictionary/translate/kk/ru/%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D2%A3%D0%B0%D1%88/)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: enhd от декабря 8, 2021, 16:20
Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 11:32
Мерген түрегеліп еді, қыз да түрегеліп, мергеннің киімін шеше бастады. Мерген айтты: «Қой, қарағым, келеке қылма, төсекке барып жатайын», — деді. Қыз айтты: «Сізге салынған төсек мынау, қорықпай жатыңыз», — деп мергеннің жаман киімін зорлап шешіп, шымылдықтың ішіне кіргізіп, көйлек, дамбалын тастатып, тыржалаңаш қылып, төсекке жатқызды да өзі де шешініп, мергеннің қойнына кіріп, қымқап көрпе жамылып жатты.
Мерген поднялся (түрегеліп еді), и девушка, встав, начала снимать одежду (шеше бастады) Мергена.
Мерген сказал: "Оставь (қой), милая моя (қарағым), на насмехайся (келеке қылма), пойду лягу в постель"
Девушка сказала: "Вот накрытая для вас постель, не бойтесь" -  и силой (зорлап) сняв худую одежду Мергена, ввела его за занавес ("внутрь знавеса" шымылдықтың ішіне), заставив упасть его сорочку и штаны, разув ("босым сделав" тыржалаңаш қылып), заставила лечь (жатқызды) в постель, и сама, раздевшись (шешініп), оказавшись ("войдя" кіріп) в объятиях (қойнына) Мергена, укрылась шелковым одеялом.

Или как лучше перевести "қойнына"?

Чё то насчёт слова "түрегеліп" - подняться, встать ... у меня подозрение почему?  Должно быть вроде "турагелип" от слова "тур-".

Думаю что "түрегеліп" - это монголизм от слова "түргэн, түргэлэх" - быстро, торопиться.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 16:32
Мерген көп ойға кетіп, үндемей жатты. Қыз айтты: «Енді сен қорықпа, мен саған қатын боламын, өз қатыныңыздай көріп жатыңыз», — деді. Мергеннің көңілі қуанып, қызды құшақтап жатты.
Мерген во многие думы (көп ойға) уйдя (кетіп), тихо (үндемей) лежал (жатты). Девушка сказала: "Теперь ты не бойся (сен қорықпа), я буду женщиной для тебя (саған), как на вашу женщину (өз қатыныңыздай) глядя, лежите". Сердце (настроение, көңілі) Мергена возрадовалось (қуанып), девушку обняв, возлежал (құшақтап жатты).
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 16:47
«Енді, қарағым, жайыңды айтшы, не себептен осындай артық жамалың, асыл киіміңізбенен мен ғаріпті лайық көрдің?» — деді.
"Теперь, милая моя, скажи-ка о себе (твое положение, жайың), по какой причине (не себептен) с твоей такой исключительной красотой, с твоими драгоценными одеждами ты меня, бедняка, увидела достойным (лайық)?"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 17:08
Қыз айтты: «Біз көшпелі пері боламыз, еліміздің ғадеті адамзат тұрмайтұғын жерде тұрамыз.
Әгар қапыда адамзат көрсе, соған қыз береді. Ол қыздың әкесі періге патса болады. Он сегіз мың ғаламда адамзаттан қасиетті нәрсе жоқ. Білмеймісің, Құдайдың досы пайғамбар бәрі адамзаттан емес пе?!

Девушка сказала: "Мы странствующие (кочевые) пери, (по) обычаю нашего народа мы живём в земле, где не селится человеческое существо. Если нечаянно (қапыда) человека увидят, ему девушку дают. Отец той девушки становится царём пери. В 18 тысячах (он сегіз мың) миров (ғаламда) нет существа достойного (благородного, қасиетті) более, чем человек (адамзаттан).
Вы не знаете, друг Божий пророк, чем все люди, не так ли ?! (тут не могу уловить смысл)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 17:31
Енді күн шыққанша ұйықтамай жат. Ертең біздің ел бәрі келіп көріседі. Мұнан артық сый көресің. Әгар ұйықтап кетсең, менен айырыласың, бекер қаласың. Ешбір қауіп қылмай жатыңыз», — деді. Мерген көңілі өсіп, қызды құшақтап, мұрадын асыл қылып жатты. Бір мезгілде мерген түзге шықты. Қыз түрегеліп, бір ішікті мергенге жауып, есік ашып, шығарды. Қараса, атынан басқа еш нәрсе көрінбеді. Тұман басқандай болыпты.
Теперь, пока не настанет день, лежи без сна. Завтра весь наш народ, придя, поприветствует. После того почёт увидишь. Если уснёшь, меня потеряешь, ни с чем останешься. Лежите, ничего не опасаясь"
Настроение Мергена возросло, девушку обняв, свое желание (асыл қылып?) лежал. Через некоторое время Мерген вышел наружу. Девушка, поднявшись, Мергену шубу (жауып?), дверь открыла, вывела.
Глядит, а кроме его коня ничего не видно. Как будто заволоклось туманом.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 17:49
Мерген қайтіп келіп, төсекке кіріп жатты. Қызбенен күліп, ойнап, және түзге отырғалы шықты.
Қараса, тұман ашылып, өзен толған ақ ауыл, көп мал бәрі көрініп тұрды.
Таң ағарып келе жатыр екен.
Мерген қуанып, үйге кірді.

Мерген вернулся, лёг в постель. Посмеявшись, поиграв с девушкой, снова вышел "на двор".
Смотрит, а туман рассеялся, были видны полная (?, толған) река, белый аул, и много скота.
Светало (приблиз.)
Мерген, обрадовавшись, зашёл в юрту.

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 18:52
Енді ұйықтамай-ақ таң атар деп қызбен құшақтасып жатып алды. Қыз айтты: «Ұйықтамай-ақ, жатыңыз, таңға аз қалыпты ғой», — деді.  «Ойбай, қарағым, неғылып ұйықтайын», — деп мерген қатты-қатты құшақтап жатып, соры қайнап көзі ілініп кетті.
Бір мезгілде шошып оянып қараса, күн шығуға таянып қалыпты, қойнында қыз да жоқ, баяғы үй де жоқ, бәрі де жоқ.

Теперь не засни - пока не наступит рассвет, он прилёг, обнявшись с девушкой.
Девица сказала: "Не усните, лежите, до рассвета осталось уже немного"
"Ой-бай, милая, с чего я усну?" - и Мерген, крепко-крепко обняв (её), на свою беду (попав в беду, соры қайнап) задремал.
Через некоторое время испуганно проснувшись (ұйқыдан шошып ояну - проснуться от испуга), смотрит - солнце вот-вот выйдет (таяну - "идти к чему-л., приближаться к кому-чему-л., близиться к чему-л.), ни девушки в его объятьях нет, ни былой юрты нет, ничего нет.


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 19:15
Мерген ойбайлап, жылап: «Бұл, немене, түсім бе?», — деп жан-жағына қараса, аты арқандаулы, жанына мылтығы сүйеулі қалыпты.
Жамбасының астында неше қабат асыл көрпе қалыпты, айландыра кесіп алып кетіпті.
Мерген жылап-жылап жатты, айтады: «Ойбай, қарағым, қайда кеттің, мен ұйықтағаным жоқ», — деді.
Қанша зарлық қылды, еш нәрсе болмады.

Мерген, заохав, заплакав: "Что это (было), мой сон?" - посмотрел по сторонам, конь на приколе, сбоку прислонено ружьё.
Под бёдрами его осталось дорогое одеяло в несколько слоёв, оставлено отрезанным (?айландыра)
Мерген плакал-рыдал, говорил: "Ой-бай, моя милая, куда ты ушла, я не сплю"
Сколько ни жаловался, ничего не было.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 19:54
Сложное предложение
Мерген айтады: «Басында көргенімде өлтіреді деп қорқып едім, ақырында тағы да қайғысымен өлемін-ау!», — деп неше күндей жатып, еш пайда болмаған соң үйіне қайтты.
Мерген говорит: "Сначала, когда меня увидели, боялся, что убьют, в конце опять-таки умру от горя!" - пробыв будто несколько дней - после того как ничего не появилось, возвратился домой.

Үйіне келіп атқан аңның терісін, мүйізін сатып бұрынғыдан он есе пайда көрді.
Придя домой, продав шкуры и рога застреленных зверей, выручил в 10 раз больше прежнего.

Баяғы жамбасының астында қалған көрпенің қиқымын сатып еді, алпыс байталдың пұлы болды.
Продал тот кусок одеяла, что остался под его бёдрами, было денег (как) за 60 кобыл.

Мергеннің малы көбейе бастады.
Богатство Мергена начало умножаться.

Құданың құдіретімен бұрын бала таппаған қатыны жүкті болды.
Божьим могуществом прежде бесплодная его жена забеременела.

Бір күні мерген ойлады: «Былтыр осы уақытта Құдай жарылқап еді, биыл тағы да жарылқамас па екен?», — деп, былтырғы қызбен қосылған орнына барып, бірнеше күн жатты, ешнәрсе болмады.
Однажды Мерген думает: "В прошлом году в это время Бог благословил, в этом году не благословит ли?" - пойдя на место, где был в связи с прошлогодней девушкой, провёл несколько дней, ничего не было.





Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 20:11
Очень сложно:
Бір күні мерген ойбайлап жылап айтады: «Иә, Құдайым, бұл қызды көрсетіп, мені отқа жандыртқанша, басында жан қылып жаратпасаң еді! Қызбенен таң атқанша бірнеше ауыз ғана сөз сөйлестім, әрбір сөзі өткен бұрынғы өмірімнен артық еді», — деп өзін-өзі боқтап, «неге ұйықтадым» деп пұшайман болып отырды.
Однажды Мерген, плача-рыдая, говорит: "Да, Боже мой, показав эту деву, меня в огонь ...(жандыртқанша, басында жан қылып жаратпасаң еді)... С девой, пока не стало светать, всего несколько слов сказал, каждое слово её было лучше, чем моя ранее прошедшая жизнь" - браня себя : "Зачем я уснул" - сожалея, сидел.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 8, 2021, 20:22
«Ырысы жоқтың етегіне бидай салса, еті тұрып бидайын төгеді деген осы екен!», — деп жылап отыр еді,
- не понимаю фразу
«Қарамерген!» деп біреу дауыстады.
"Карамерген!" - кто-то окликнул.

Осталось несколько строк.
Сегодня устал, уже не соображаю, поэтому их завтра или в другой день.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 8, 2021, 20:57
Цитата: enhd от декабря  8, 2021, 16:20
Чё то насчёт слова "түрегеліп" - подняться, встать ... у меня подозрение почему?  Должно быть вроде "турагелип" от слова "тур-".

Думаю что "түрегеліп" - это монголизм от слова "түргэн, түргэлэх" - быстро, торопиться.
Түрегел < тұра кел. В узбекском пишется раздельно тура кел.

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 17:08
Білмеймісің, Құдайдың досы пайғамбар бәрі адамзаттан емес пе?!

Вы не знаете, друг Божий пророк, чем все люди, не так ли ?! (тут не могу уловить смысл)
Разве не знаешь, друзья Божие - все пророки разве не из людей?

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 17:31
Мұнан артық сый көресің.

После того почёт увидишь
Больше этого (больше чем это) почёт увидишь.

Цитировать
мұрадын асыл қылып жатты
Своё желание сделав истинным/настоящим, лежал.
Но в словаре этого значения слова асыл, почему-то, нет.

ЦитироватьҚыз турегелыпн, бір ішікті мергенге жауып, есік ашып, шығарды

Девушка, поднявшись, Мергену шубу (жауып?), дверь открыла, вывела
Накрыла/накинула

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 17:49
өзен толған ақ ауыл
Вдоль всего берега реки расположился аул с белыми юртами

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 18:52
Енді ұйықтамай-ақ таң атар деп қызбен құшақтасып жатып алды

Теперь не засни - пока не наступит рассвет, он прилёг, обнявшись с девушкой
"Теперь и не спя (и без сна), наступит рассвет" сказав...

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 19:15

Жамбасының астында неше қабат асыл көрпе қалыпты, айландыра кесіп алып кетіпті


Под бёдрами его осталось дорогое одеяло в несколько слоёв, оставлено отрезанным (?айландыра)
Всё вокруг него отрезав забрали, осталось только та часть, на котором он лежал

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 19:54
өлемін-ау
похоже/видимо умру

Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 20:11
Очень сложно:
Иә, Құдайым

Да, Боже мой
Здесь иә это возглас یا. Должно быть "я", но часто ошибочно пишут "иә".


Цитироватьбұл қызды көрсетіп, мені отқа жандыртқанша, басында жан қылып жаратпасаң еді...

показав эту деву, меня в огонь ...

Чем показав мне эту деву, заставлять гореть в огне, лучше бы изначально не сотворил меня живым
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 8, 2021, 21:20
Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 20:22
«Ырысы жоқтың етегіне бидай салса, еті тұрып бидайын төгеді деген осы екен!», — деп жылап отыр еді, «Қарамерген!» деп біреу дауыстады
Здесь пословица. Примерно:
Вот что значит "если неудачливому дать зерна, он его рассыпет" сказав плакал (в тот момент), как кто-то окликнул "Карамерген"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 9, 2021, 04:10
Цитата: sail от декабря  8, 2021, 21:20
Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 20:22
«Ырысы жоқтың етегіне бидай салса, еті тұрып бидайын төгеді деген осы екен!», — деп жылап отыр еді, «Қарамерген!» деп біреу дауыстады
Здесь пословица. Примерно:
Вот что значит "если неудачливому дать зерна, он его рассыпет" сказав плакал (в тот момент), как кто-то окликнул "Карамерген"

Так и думал, что какая-то пословица.
"...етегіне бидай салса" - "если насыпать (положить) пшеницы в его подол..."
Только значение "еті тұру" неясно.


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 9, 2021, 04:27
Цитата: sail от декабря  8, 2021, 20:57
Цитироватьбұл қызды көрсетіп, мені отқа жандыртқанша, басында жан қылып жаратпасаң еді...

показав эту деву, меня в огонь ...
Чем показав мне эту деву, заставлять гореть в огне, лучше бы изначально не сотворил меня живым

жандыртқан - значит, от глагола жану "гореть" (каузатив, наверное, называется)

жарату - "создать"
жаратпасаң - отриц. форма 2-го лица в условном наклонении

Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 9, 2021, 04:32
Цитата: sail от декабря  8, 2021, 20:57
Цитата: Мечтатель от өзен толған ақ ауыл
Вдоль всего берега реки расположился аул с белыми юртами

Никак не получалось связать реку с аулом (толу - "наполняться")


Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 9, 2021, 04:36
Цитата: sail от декабря  8, 2021, 20:57
ЦитироватьҚыз турегелыпн, бір ішікті мергенге жауып, есік ашып, шығарды

Девушка, поднявшись, Мергену шубу (жауып?), дверь открыла, вывела
Накрыла/накинула

Сомневался, что это глагол жауу "выпадать (об осадках)"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 9, 2021, 05:31
Қай жағымнан шығады деп, алаңдап тұрып еді, аспаннан дауыстады.
"С какой стороны исходит?" (подумал), встревоженно озирался (алаңдау - беспокойно, тревожно озираться, опасливо оглядываться) - с неба (аспаннан) звучало.

«Әй, сорлы, енді жылама, көзіңе ақ түссін!
"Эй, горемычный, теперь не плачь, да падёт бельмо тебе в глаз!

Бір сағат ұйқы құрлы көрмей менен айрылдың, өз обалың өзіңе енді. 
Один час не справившись со сном, лишился меня (менен айрылдың), твой грех на тебе теперь.

Мың жыл жыласаң да, менен саған пайда жоқ, әуре болма, былтырғы аманатың мендегі.
Плачь хоть тысячу лет, я не появлюсь тебе, не беспокойся, твой прошлогодний аманат (нечто доверенное на хранение) у меня.

Жақсы қылып, асыра, қор болмассың», — деп ғайып болды.
"(Жақсы қылу ?), слишком не горюй" - (голос) исчез.

Мерген қараса, бір алтынды бесік түсті, ішінді бір ұл бала бар.
Мерген смотрит - спустилась золотая колыбель, внутри мальчик.

Мерген мұны көріп, және тағы ойбайлап шақырды: «Бір сөйлесіп кетсеңші, айналайын, қарағым», — деп.
"Мерген, увидев это, снова заплакав, позвал: "Поговори (ещё хотя бы) раз, несравненная (приблиз.), милая"

Ешбір жауап болмады.
Не было никакого ответа.

Мерген неше күн жылап-жылап, үйіне баласын алып, қайтты. Үйіне келіп үлкен той қылды.
Мерген, проплакав несколько дней, взяв домой своего сына, возвратился. Придя домой, он устроил большой пир.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 9, 2021, 06:29
Цитата: Мечтатель от декабря  8, 2021, 20:22
Так и думал, что какая-то пословица.
"...етегіне бидай салса" - "если насыпать (положить) пшеницы в его подол..."
Только значение "еті тұру" неясно.
"еті тұрып" я тоже не понял.
Судя по "әгәр", "ғадет" и др., думаю, изначально текст был написан на арабице. Обилие -менен, -тұғын тоже как бы на это указывает.
Может сделали опечатку (еті тұрып) при переводе на кириллицу, не знаю.

Цитата: Мечтатель от декабря  9, 2021, 04:36
Сомневался, что это глагол жауу "выпадать (об осадках)"
Жабу же
4) покрывать; накидывать
балаға көрпе жабу → накинуть на ребенка одеяло

Цитата: Мечтатель от декабря  9, 2021, 05:31
Жақсы қылып, асыра, қор болмассың», — деп ғайып болды.
"(Жақсы қылу ?), слишком не горюй" - (голос) исчез.
Жақсы қылып - тоже самое что и жақсылап. См. Жақсылау в словаре.
Жақсы қылып асыра - жақсылап асыра
Қор болмассың - не будешь униженным (не пропадаёшь)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 9, 2021, 11:29
Цитата: sail от декабря  9, 2021, 06:29
Цитата: Мечтатель от Сомневался, что это глагол жауу "выпадать (об осадках)"
Жабу же
4) покрывать; накидывать
балаға көрпе жабу → накинуть на ребенка одеяло

А-а, тут переход б>у: жабу>жауып
Теперь понятно.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Мечтатель от декабря 9, 2021, 12:34
Таким образом состоялось вхождение в казахский язык (в данном случае письменный). Если когда-нибудь в будущем потребуется иметь дело с казахским, будет проще.
Теперь известно о многих специфических понятиях, присутствующих в языке и культуре кочевых обитателей великой степи ("степь" по-казахски - дала).

(У меня нет книг на казахском, поэтому применять приобретенное знание негде. Но если увижу словари казахского или интересные книги на казахском, в особенности сказки, постараюсь купить.)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 9, 2021, 19:49
Цитата: sail от декабря  9, 2021, 06:29
"еті тұрып" я тоже не понял.
- речь про эрегированный пенис.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 9, 2021, 20:04
В советское время переводы на русский язык пропускали эту пословицу.
А вот дореволюционный перевод был точным.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 9, 2021, 20:07
(https://i.ibb.co/YpxF33s/S11210-000452-1-1.jpg)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 10, 2021, 04:06
Цитата: Beksultan от декабря  9, 2021, 20:07
(https://i.ibb.co/YpxF33s/S11210-000452-1-1.jpg)
Рахмет!
А что это за книга?
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 10, 2021, 07:13
(https://i.ibb.co/7psXjxs/S11210-102221-1.jpg)
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: VFKH от декабря 10, 2021, 17:26
Ни хрена себе древность.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 10, 2021, 17:54
Конкретно по этой сказке в советских публикациях насчитали 80 искажений.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 24, 2021, 20:34
Цитата: sail от декабря  8, 2021, 20:57
Цитировать
мұрадын асыл қылып жатты
Своё желание сделав истинным/настоящим, лежал.
Но в словаре этого значения слова асыл, почему-то, нет.
Я ошибся.
Здесь асыл это не اصیل asil (настоящий), а  حاصل hasil/håsel (урожай; результат; 2. полученный, достигнутый)
مرادم حاصل شد murådam håsel şud — мое желание исполнилось;
حاصل کردن håsel kardan— получать, приобретать (е результате чего-л.); обретать

Из узбекского:
murod hosil boʻldi –желание осуществилось;
hosil etmoq, hosil qilmoq – получать, образовывать, приобретать
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Сибирячка от декабря 24, 2021, 21:22
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 12:31
Цитата: enhd от декабря  3, 2021, 12:11

Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, жил без товарищей".  (жүреді екен - можно считать как жил или был)

- "Если лето уходит - то зима придет, если зима уходит - то лето придет, и так жил без товарищей".
По контексту правильный перевод у Мечтателя:
Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
- "Если летом уйдёт - зимой придя, если зимой уйдёт - летом придя, без товарищей, один ходил"
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 25, 2021, 04:38
Нет, там тогда были бы соответствующие аффиксы.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 25, 2021, 04:39
Смысл там такой - время идёт, сезоны сменяют друг друга, а он всё один, без товарищей.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Сибирячка от декабря 25, 2021, 11:05
Цитата: Beksultan от декабря 25, 2021, 04:39
Смысл там такой - время идёт, сезоны сменяют друг друга, а он всё один, без товарищей.
Читаем первый абзац:
Бұрынғы өткен заманда қазақ жұртының бір Қарамерген деген кісісі болыпты. Өзінің дәулеті жоқ, және перзенті жоқ екен. Мергендікпен бұғы атып мүйізін, құлан атып саурысын, әртүрлі аң атып, терісін сатып, жан сақтайды екен. Жаз кетсе — қыс келіп, қыс кетсе — жаз келіп, жолдассыз жалғыз жүреді екен.
Если смена времен года, тогда почему после весны идет зима и т.д. , но на этом не будем зацикливаться. Я написала по "по контексу", т.к. речь идет о Мергене, и он не «всё один, без товарищей», а ходит на охоту в одиночку, без товарищей.

Цитата: Beksultan от декабря 25, 2021, 04:38
Нет, там тогда были бы соответствующие аффиксы.
Казахский не знаю, но где-то на 90% здесь мне понятно, такая же морфология, такие же обороты речи, как у сибирских татар, но не фонетика. Вот на сибирско-татарском:
Яз китсә — кыш килеп, кыш китсә— яз килеп, юлдашсыз ялгыз йөриде игән.
Как видите, аффиксы здесь необязательны.
       P.s. звонкие у нас оглушаюся.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: Beksultan от декабря 25, 2021, 13:01
Да я все понимаю, тем более, что русский перевод в дореволюционном издании соответствует вашему толкованию. Но тогда оригинал получается ломаным. В любом случае, посмотрим, что скажут носители языка.
Название: Қазақ халық ертегілері
Отправлено: sail от декабря 25, 2021, 17:54
Цитата: Beksultan от декабря 25, 2021, 04:38
Нет, там тогда были бы соответствующие аффиксы.
Вы о падежных окончаниях? Қыста, жазда?
Без окончаний тоже можно. Но так редко говорят. 
Вот примеры из сети:
Көктем еккен өнімді күз жинап алатын шаруа үшін жылдың осы екі мезгілі қарбалас пен арпалысқа толы

Содан бері қыс сонда бала оқытып, жаз елде болады