Ә хәрефе

[_Swetlana]

а ̊ ы̌ е̌ о̌ ө̌ қ ғ w ...
Ә
Ә - союз а, но; вопр. частица а; междометие.
Ә сез күрдегезме? - а вы видели?
Син барасыңмы? - Барам. - Ә-ә! - ты идёшь? - иду. - а-а!
Әбекей [әбе̌кәй] - бабуся, бабуля.
Бер әбекәй очрады - одна бабуся встретилась.
Әби [әби] – бабушка; тёща.
Әбиебезгә - 90 яшь - нашей бабушке - 90 лет.
Әби-баба (бабай) - старик и старуха; бабушка с дедушкой.
Әби-бабай ялгыз калды - бабушка с дедушкой остались одни.
Әби-бабалар (бабайлар) - предки, прадеды, пращуры.
Әби-бабайлар йоласы - обычай предков.
Әби-бабайлардан килгән - унаследованный, идущий от отцов и дедов; потомственный, наследственный.
Әби-бабаларына (әби-бабайларына) җитү - ругаться последними словами, (букв. добраться до предков).
Әбиләр чуагы - бабье лето.
Әбиләр чуагы быел бик матур булды - Бабье лето в этом году было очень красиво.
Әгъза [әғза] - орган; член (партии).
Бөтен әгъзаларым авырта - у меня все части тела болят.
Әгәр [әгәр] - если.
Әгәр ул белсә, начар булачак - если он узнает, плохо будет.
Әгәр ул килмәсә - если он не придёт.
Әгәр тели икән, барсын - если хочет, пусть идёт
Әгәр дә - если бы, а если, если же, а вдруг; в случае, если.
Әгәр дә светофор булмаса, юлны кайдан чыгарга кирәк? - в случае, если светофора нет, откуда нужно выходить на дорогу?
Әгәр дә мәгәр - (разг.) если бы да кабы.
Әгәренки [әгә́ренки] - если, коли, коль.

[_Swetlana]

Әдәби [әдәби] - литературный.
Әдәби кичәләрдә ул актив катнаша - он активно участвует в литературных вечерах.
Әдәбият [әдәбийәт] - литература.
Әдәбият тормыштан аерылмаска тиеш - литература не должна отрываться от жизни.
Әдәбиятчы [әдәбийатчы] - литератор; литературовед.
Әдәбиятчы дәресләрен әдәбиятчылар язалар - учебники литературы пишут писатели.
Әдәп [әдәп] - учтивость, такт, обычай.
Әдәп белән генә сөйләш! - всегда говори с учтивостью!
Әдәпле [әдәпле] - вежливый, учтивый, любезный.
Әдәпле булырга өйрән! - учись быть вежливым!
Әдәпсез [әдәпсез] - невежливый, неприличный. 
Әдәпсез сүзләр әйтергә ярамый - неприличные слова говорить нельзя.
Әдип [әдип] - литератор, писатель.
Әдәпсез сүзләр әйтергә ярамый - нельзя говорить неприличные слова.
Әдрәсләнү - принимать разные яркие цвета, казаться (виднеться) ярко-пятнистым.
Әдрәсләнгән көзге урман - осенний лес с яркими пятнами.
Әҗер [әҗер] - мзда; гонорар.
Әҗере бармы соң? - гонорар есть?
Әҗәл [әҗәл] - смерть, кончина. 
Әҗәл һәркемгә килә - смерть ко всякому приходит.
Әҗәт [әҗәт] - долг.
Бүген әҗәтләремне биреп бетердем - сегодня отдал мои долги.
Әҗәтле [әҗәтле] - должник, имеющий долг.
Мин аңа әҗәтле - я его должник.

[_Swetlana]

Әз [әз], аз [аз] - мало, немного.
Бүген гөмбә әз очрады - сегодня грибы мало (редко) встречались.
Әзер [әзер] - готовый, заготовленный, приготовленный.
Аш әзер, Әзер аш - дежурное блюдо.
Әзерләргә [әзе̌рләргә], әзерләү, әзерлә.
(перех.)
1. готовить, приготовлять/приготовить; подготовлять, подготавливать/подготовить.
Дәрес әзерләү - готовить урок.
Без әтинең юбилеена әзерләнәбез - мы готовимся к юбилею отца.
Техниканы чәчүгә әзерләү - подготавливать технику к посевной.
2. заготавливать, наготавливать/наготовить, запасать, запасаться; припасать; заготовка.
Кышка утын әзерләү - заготавливать дрова на зиму.
Терлек азыгы әзерләү - заготовка кормов.
3. готовить, приготовить, стряпать; приготовление.
Иртәнгелекне әзерләү - готовить завтрак.
Кичке ашны әзерләү - готовить ужин.
4. производить, делать, изготовлять (лекарства).
Әзерләп (хәзерләп) кую - приготовить; припасти, наготовить впрок.

[_Swetlana]

Әй [әй] - эй.
Әй, ачуымны китермә әле! - эй, не злите-ка меня (не вызывайте во мне злость)!
Әйбер [әйбер] - вещь; товар.
Бу әйберне төреп куй - эту вещь клади завернув.
Әйбер-мазар - всякие вещи, предметы, всякая всячина, утварь, рухлядь.
Әйбәт [әйбәт] – хорошо; хороший, добрый, добротный.
Киявең әйбәт икән - твой жених, оказывается, хороший.
Әйдә [әйдә] (ед. ч.), Әйдәгез (мн. ч.) - (вводн. слово) айда, давай, давай-ка; пусть, пускай.
Әйдә, үтегез! - давайте, проходите.
Әйдә, җәяү кайтабыз! - пошли пешком!
Әйдәгез дус булыйк! - давайте будем друзьями!
Әйдәгез танышабыз - давайте познакомимся.
Әйе [әйе] - да.
- Күрдеңме? - Әйе. - видел? - да.
Әйләндерергә [әйләнде̌ре̌ргә], әйләндерү, әйләндерә - вертеть, поворачивать, перелицовывать, превращать.
Пальтоңны әйләндердеңме? - своё пальто перелицовывал?
Әйләнергә [әйләне̌ргә], әйләнү, әйләнә - вертеться, поворачиваться, обходить, превращаться.
Яшьләр авылны әйләнделәр - молодёжь обходила деревню.
Әйрән [әйрән] - айран.
Мунчадан соң салкын әйрән эчерделәр - после бани поили холодным айраном.
Әйтем [әйтем] - изречение.
Әйтемнәрдә халыкның тапкырлыгы чагыла.

[_Swetlana]

Әйтергә [әйте̌ргә], әйтү, әйтә 

Әйтү
неперех.
1. говорить, сказать, молвить, промолвить, сообщать, заявлять.
Дөресен әйтү - говорить правду.
Шаяртып әйтү - говорить в шутку.
Ачыктан-ачык әйтү - заявлять откровенно.
Үз фикереңне әйтү - сказать своё мнение.
Күрешербез дип әйтте - говорил, что встретимся.
Бу сүзне сезгә әйттеләрме? - эти слова они вам говорили?
Әйткән сүз - аткан ук - (погов.) сказанное слово - выпущенная стрела.
2. сказать, предположить, подумать.
Ул бик кайгырды дип әйтмәссең - не скажешь, что он особенно переживал.
3. передавать/передать, сообщать/сообщить.
Адресны әйтү - сообщить адрес.
Сәлам әйтү - передавать привет.
4. велеть, попросить.
Сиңа әйтергә куштылар - тебе просили передать.
Килергә әйтү - велеть прийти.
Сезгә деканатка килергә әйттеләр - вам велели прийти в деканат.
5. называть, именовать.
Үз исемеңне әйтү - называть своё имя.
Моңа ничек дип әйтәләр? - как это называется?
6. произносить, декламировать; выговаривать, артикулировать.
Тост әйтү - произнести тост.
"Р" авазын әйтә алмау - трудно произносить звук "р".
7. подсказывать/подсказать (о предчувствии).
Ниндидер сәер сизенү миңа әйтә килде - какое-то странное предчувствие говорило мне.
Ана йөрәге аңа әйтте - сердце матери подсказало ей.
8. исполнять, воспроизводить.
такмак әйтү - исполнять частушки.
9. свидетельствовать (о чём-л.); указывать (на что-л.)
Фактлар сезнең файдага әйтмиләр - факты говорят не в вашу пользу.
10. гласить (о чём).
Закон әйтә - закон гласит.
11. звать, приглашать.
Кунакка әйтү - звать (приглашать) в гости.
Туйга әйтү - приглашать на свадьбу.
Әйткән җирдән калма - чакырмаган җиргә барма - (посл.) от приглашения не отказывайся, незваным не являйся.
12. (в сочет. с вспом. гл. дип в ф. 3 л. мн. ч.) Әйтәләр - говорят (что-л.)
Аны яңа эшкә күчкән дип әйтәләр - говорят, что он перешёл на новую работу.
13. (разг.; перен.; в сочет. с гл. на -рга/-ргә) хотеть, желать; пытаться.
Кайтырга әйтә - хочет вернуться домой.
Бала аягына басарга әйтә - ребёнок пытается встать на ноги.
14. (в знач. мод. сл.) Әйтәм (аны/җирле) - то-то (оно).
Әйтәм, әнисенең кәефе яхшы - то-то, у матери хорошее настроение.

[_Swetlana]

Әйтә алу - произнести, выговорить, выразить (что), осмелиться сказать (что).
Әйтә салу (ташлау) - (неожиданно, вдруг) сказать, сболтнуть, проговориться.
Әйтеп бетергесез (биргесез) - невыразимый, неизъяснимый.

Әйтеп бетермәү - недомолвка, недосказанность.
Әйтеп бетерү - досказать, высказать (что).
Әйтеп бирү - изречь, вымолвить.
Әйтеп булмый - нельзя быть уверенным; неровен час.
Әйтергә генә ансат - легко сказать.
Әйтергә тел бармый - язык не поворачивается сказать.
Әйтергә түгел - ни в сказке сказать, ни пером описать.
Әйтеп җибәрү - подсказывать (что); (однокр.) промолвить; поручить, наказать; (устно через кого-л.) пригласить, передать.
Әйтеп калдыру - наказать (кому что).
Әйтеп кую - сказать, заяви́ть (заранее) (что); предупреждать/предупредить.
Әйтеп тору, Әйтеп яздыру - диктовать.
Әйтеп чыгу - сообщить; предупреждать.
Әйтерең бармы - и не говори (о полном согласии).
Әйтерлек нәрсәсе юк - ничего особенного.
Әйткән - беткән! - сказано - сделано!
Әйткәндәй булмасын - чего доброго.
Әйтмә (дә) инде! - что и говорить!
Әйтәсе дә (әйтеп торасы да) юк - нечего и говорить.
Әйттем исә кайттым - беру (свои) слова назад.
Әйттең (бер) сүз - скажешь тоже; ну, (ты) и загнул!

Әйтерсең (лә) [әйте́рсе̌ң] - (частица сравн.) будто, как будто.
Ул очып кайткандай кайтты, әйтерсең канатлар үскән.
Әйтерсең кояш чыкты - как будто солнце взошло.
Әйтерсең эш юк - как будто дел нет.

[_Swetlana]

Әкият [әкийәт] - сказка; сказочный.
Мин халык әкиятләрен яратам - мой народ любит сказки.

Әкрен [әкрен]
(нареч.)
1. см. Акрын.
2. тихо, осторожно.
3. межд. тихо!
(прил.)
1. тихий, слабый.
Әкрен тавыш - тихий голос.
Әкрен җил - слабый ветер.
2. медлительный.
Әкрен хәрәкәт - медлительное движение.
Әкрен генә - тихонько, потихоньку.
Әкрен генә ай калка - тихонько всходит луна.
Әби белән бабай әкрен генә атлап баралар - бабушка с дедушкой потихонечку шагают.[

Әләкче [әләкче] - доносчик, ябеда.
Әлекче кешене яратмыйлар - доносчиков не любят.
Әләм [әләм] - флаг.
Капкага әләм элеп куйдык - на ворота мы повесили флаг.
Әлбә [әлбә] - алба (сладк. мучн. каша на масле).
Әни чәйгә әлбә пешергән - мама к чаю сварила албу.
Әлбәттә [әлбә́ттә] - конечно, обязательно.
Әлбәттә, кайтырмын - я, конечно, вернусь.
Бу, әлбәттә, дөрес - это, конечно, правильно.
Ул хаклы, әлбәттә - разумеется, он прав.

[_Swetlana]

Әле [әле]
(нареч.)
сейчас, в данный момент; пока, пока ещё; до сих пор, всё ещё; только, пока ещё.
Бу сүзне әйтергә иртәрәк әле - это слово пока рановато говорить.
Әле урамда коры - сейчас на улице сухо.
Әле бернәрсә дә билгеле түгел - пока (всё ещё) ничего не известно.
Әле соң түгел - пока ещё не поздно.
Алар әле килмәделәр - они пока ещё не приехали.
Бу башы гына әле - это только начало.
(частица).
1. (смягчающая просьбу частица) -ка.
Бир әле китапны - дай-ка книгу.
Әйт әле миңа - скажи-ка мне.
Кара әле! - смотри-ка.
Я әле, күрсәт - ну-ка покажи.
Хат языйм әле - напишу-ка письмо!
2. (вопр. част.) же.
Ни булды соң әле? - что же случилось?
3. только.
Әле иртәгә генә китәсе - уехать только завтра.
4. ещё.
Киңәшербез әле - посоветуемся ещё.
Күрешербез әле - увидимся ещё.
5. вот.
Тыңлагыз әле, нәрсә сөйлиләр - вот послушайте, что говорят.
Күз салыгыз әле - вот взгляните.
(союз разд.)
то ... то.
Әле кар, әле яңгыр ява - идёт то снег, то дождь.
Әле болай, әле тегеләй - то так, то сяк.
Әле генә - только, только что, только-только; не далее как ...
Әле дә - хорошо, что.
Әле (дә) ярый - хорошо ещё ...; хорошо, что ...
Әле дә яши! - жив курилка!

Әлегә [ә́ле̌гә] - (нареч.) пока, до сих пор, на данный момент.
Әлегә аңа гел җай килеп тора - пока (до сего времени) ему везёт.
Әлегә аның хәле авыр - пока его состояние тяжёлое.
Әлегә җитеп торыр - пока (на некоторое время) хватит.
Әлегә ун сум да җитеп торыр - пока хватит и десяти рублей.
Әлегә кадәр - всё ещё, даже, и до сих пор, поныне.
Әледән-әле - (нареч.) часто, весьма часто, то и дело; всё чаще.
Ул әледән-әле тотлыга - он то и дело заикается.
Әледән-әле шалтыраталар - часто раздаются звонки.
Әледән-әле очрап торган - весьма часто встречающийся.
Әледән-әле кергәләп тору - частенько захаживать.
Әледән-әле искә төшә - всё чаще вспоминается.

[_Swetlana]

Әлиф [әлиф] - алиф, 1-я буква арабского алфавита.
Әлифне таяк дип тә белмәгән бит ул - ни аза́ не знает.
Әлифне таяк дип белми - ни аза́ не знает (букв. он не сможет назвать алиф даже палкой).
Әлифба [әлифба] - азбука, букварь; алфавит.
Әлифбаны балалар яратып укыйлар - дети с любовью читают азбуку.

Әллә [әллә]
(частица)
1. (вопр.) разве, может быть, что ли, или.
Әллә күрдең? - разве ты видел?
Киттеләрме әллә - разве они уехали?
Ишетмисеңме әллә? - не слышишь что ли?
2. ( неопр.) (употребляется в составе неопредёленных местоимений) -то.
Әллә кая - куда-то, неизвестно куда.
Әллә каян - откуда-то.
Әллә кем - кто-то.
Әллә ни түгел, Әллә ни юк
1. ничего особенного (нет); так себе.
2. не так уж трудно.
Әллә ни ошамады - особо не понравилось.
Әллә ни гаҗәпләнмәдек - мы не особо удивились.
Әллә ни шатланмадылар - они не больно-то обрадовались.
Әллә нинди - какой-то.
Әллә ничә - несколько.
Әллә каян, даладан, яз җиле исеп китте, һәм Габдулла, кузләрен чет-чет йомгалап, күккә карады - откуда-то, из степи, дунул весенний ветер, и Габдулла, зажмурив глаза, посмотрел в небо.
(союз)
1. (разделит.) или, либо ..., либо; то ли ..., то ли; не то ..., не то
Әллә мин ялгышам, әллә син - либо я ошибаюсь, либо ты.
Сезгә чәйме әллә кофемы - вам чаю или кофе?
Әллә калырга, әллә юк - не то оставаться, не то нет.
Әлле ул, әллә мин гаепле? - то ли он, то ли я виноват?
2. может ..., может быть, либо.
Әллә килер, әллә юк - может придёт, может быть нет.
Әллә килер дә - может и придёт.
3. (вопр.) что ли.
Нигә килмәдең, әллә эшең күп идеме? - почему не пришёл, было много работы что ли?
4. (в знач. предик. сл. в диалоге при ответе) не знаю; неизвестно, не могу знать, хз.
Кайчан кайтасың? - Әллә - когда придёшь? - не знаю.
Бүген ничәсе? - Әллә — какое сегодня число? - хз.

Әлли-бәлли  [әлли-бәлли] - баюшки-баю.
Әлли-бәлли бәү итә, улым йокыга китә - баю-баюшки-баю, мой сынок засыпает.
Әлу [әлү] - алыча.
Әлучә [әлүчә] - алычовый.
Әлу кагы [әлү қа ̊ғы] - алычовая пастила.
Базардан әлү кагы алдым - алычовую пастилу на базаре взял.

[_Swetlana]

Әманәт [әманәт] - вещь, отданная на хранение; то, что должно быть передано третьему лицу.
Бу әманәт тапшир инде - эту вещь отдай, пожалуйста.

Әмма [ә́ммә]
1. (против. союз) - но, однако, впрочем.
Укыдым, әмма аңламадым - читал, но не понял.
Кояш чыкты, әмма көн җылынмады - солнце взошло, однако воздух не прогрелся.
Ничек тырыша, әмма бушка - как старается, а всё зря.
2. (в знач. межд.) - ну и ...
Әмма кыен эш тә соң! - ну и трудное дело!
Әмма әйттең дә соң! - ну и хватит; ну и сказанул.

Әнә [ә́нә] - (мест. указат.) вон, вот.
Әнә ул кеше! - вон тот человек!
Әнә теге (шул) - вон тот.
Әнә анда - вон там.
Әнә мин укыган мәктәп - вот школа, где я учился.
Монысы түгел, әнә тегесе - не этот, а вон тот.
Әни [әни]– мама.
Әнисе аңа һаман әйтә иде - его мама ему всегда говорила.
Әнис [әнис] - анис.
Бакчада әнис үсә - в саду растёт анис.
Әнкәй [әңкәй] - мамочка.
Әнкәй! Чәй эчәсеңме? - Мамочка! чаю выпьешь?
Әңгәмә [әңгәмә] -  беседа, разговор.
Әңгәмә кызыклы булды - беседа была интересной.

[_Swetlana]

Әрәм [әрәм]
(прил.)
1. напрасный, бесполезный, безуспешный; неблагодарный (труд, поиск).
Әрәм хезмәт - напрасный труд.
Әрәм үткән гомер - напрасно прожитая жизнь.
Минем кайгыруларым әрәм булып чыктылар - мои хлопоты оказались безрезультатными.
Бөтен йөрүләре әрәм китте - все его хождения оказались напрасны.
2. (в функ. сказ.) жаль, жалко; не достоин (чего-л.)
Моңа вакыт әрәм - на это жалко времени.
(нареч.)
1. напрасно, впустую, бесплодно.
Ул вакытны әрәм үткәрә - он бесполезно проводит время.
Әрәм булу
1. расходоваться (тратиться) без надобности (без пользы).
2. пропадать/пропасть зря, пойти насмарку (прахом).
3. исчезнуть, погибнуть, умереть.
Әрәм итү - тратить понапрасну.
Акчаны әрәм иттек, файдасы булыр микән? - деньги растратил, будет ли польза?
Вакыт әрәм итү - терять время.
Әрәм китү - пропадать/пропасть зря.
Әрәм-шәрәм булу - разбазариваться.
Әрәм-шәрәмгә китү - пропадать/пропасть зря.
Әрәм-шәрәм итү - мотать, промотать, растранжирить, разбазаривать.
Байлыгын ул әрем-шәрәм итеп бетергән - он промотал своё состояние.

Әрәмә(лек) [әрәмәлек] - урема; кустарник.
Әрәмәдә карлыган җыйдык - мы собирали в кустарнике смородину.
Әрәмтамак [әрәмта ̊мақ] - дармоед, тунеядец.
Әрәмтамак булып яшеү оят - стыдно жить тунеядцем.
Әрекмән [әрекмән] - репей.
Әрекман яфрагы быел зур булып үстә - листья репейника в этом году большие выросли.
Әрем [әрем] - полынь.
Әрем - дару үләне - полынь - лекарственное растение.
Әрләргә [әрләргә],  әрләү, әрли- бранить; читать нотацию.
Әрләргә ашыкма әле - не торопись-ка бранить.
Әрнергә [әрне̌ргә], әрнү,  әрни- щемить, сосать, ныть.
Йөрәгем шундый әрнеде - у меня так щемило сердце.
Әрсез [әрсез] - беззастенчивый, неприхотливый.
Әрсез кеше ул - он не стеснительный.
Әрчергә [әрче̌ргә], әрчү,  әрчи- очищать; чистить; расчищать; обчищать.
Бәрәңге әрче әле, кызым - дочка, почисть-ка картошку.

[_Swetlana]

Әсәр [әсәр] - произведение.
Бу әсәр миңа бик ошый - это произведение мне очень нравится.
Әсбап [әсбап] - принадлежность; пособие; прибор.
Уку әсбапларын әзерләгез! - приготовьте учебные принадлежности!
Әсир [әсир] - пленный; пленник.
"Кавказ әсире"н Л. Толстой язган - "Кавказского пленника" написал Лев Толстой.
Әти [әти] – отец. 
Әтием 1932 елда туган - мой отец родился в 1932 году.
Әти-әни [әти́/әни] - родители.
Әти-әнисе моңа риза була - его родители на это согласны.
Әткәй [әткәй] - папочка.
Әткәй! Син борчылма! - Папочка! ты не беспокойся!
Әтәч [әтәч] - петух; петушиный.
Әтәчнең кикриге шиңгән - петушиный гребешок (амарант метельчатый) увял.
Әтәч гөмбәсе - лисичка.
Бүген җыйган гөмбәләрнең иң күбесе әтәч гөмбәсе иде - среди собранных сегодня грибов больше всего было лисичек.
Әу [әw] - а? что?
Әу! Өйдәме сез? - ау! вы дома?

[_Swetlana]

Әүвәл [әwвәл].
(нареч.)
1. раньше; сначала, сперва.
Әүвәл син сөйләп бир - сначала ты расскажи.
Әүвәл төшен, аннан сөйлә - сначала подумай, потом говори.
Әүвәл күреш, аннан сораш - (погов.) сперва поздоровайся, потом расспрашивай.
2. раньше, прежде, в прежнее время.
(см. тж. Әүвәлтен)
Әүвәл шулай итәләр иде - в прежнее время делалось так.
Иң әүвәл - прежде всего, раньше всего, первым делом, первым долгом.
3. (в сочет. со словами, передающими понятие времени) тому назад.
Бер ел әүвәл - год тому назад.
Моннан бер көн әүвәл - за день до этого.
(сущ.)
начало, начальная стадия.
Әүвәл һәм ахыр - начало и конец.
Әүвәл - (послел.) (в сочет. с именами в исх. п.) перед (кем, чем-л.); до, раньше (кого, чего), раньше (чем).
Cугыштан әүвәл - до войны.
Вакытыннан әүвәл - раньше срока.
Әүвәл заман - в старые времена.

Әүлия [әwлия] - святой.
Кеше әүлия була алмый - человек не может быть святым.
Әфлисун [әфлисун] - апельсин.
Әфлисун бик тәмле - апельсин очень вкусный.
Әфәнде [әфәнде] – господин.
Рәшит әфәнде, рәхим итегез - господин Рашид, добро пожаловать.
Әфьюн [әфйун] - опиум.
Әфьюн, гадәттә, көньяк-көнчыгыштан килә - опиум, как правило, приходит с юго-востока.
Әфьюнчы [әфйунчы] - торговец опиумом; наркоман.
Соңгы елларда әфьюнчылар артып китте - в последние годы количество наркоманов увеличилось.

[_Swetlana]

Әхлак [әхлақ] - мораль, нравственность.
Әхлак нормаларын сакларга кирәк - нужно хранить моральные нормы.
Әхлакый сыйфатлар - моральные (этические) качества.
Әһә [әһә] - ага!
Әһә! Эләктеңме?! - ага! схватил (поймал)?!
Әһәмият [әһәмийәт] - смысл, значение, роль.
Рухи тормышта әдәбиятның әһәмияте зур.
Әһәмият бирергә (бирмәскә) - (не) придавать значения.
Бу проблемага әһәмият бирергә кирәк - на эту проблему нужно обратить внимание.
Әһәмиятле [әһәмийәтле] - важный; значительный.
Әһәмиятле вакыйгалар күп булды - было много значительных событий.
Әче [әче], ачы  [ачы] - кислый, горький.
Әче катык белән чәч юдым - я мыла голову (волосы) кислым катыком.
Әчергә [әче̌ргә], әчү, әчи - киснуть.
Камыр нык әчегән.
Сөт әчи - молоко киснет.
Әчкелтем [әчке̌лтем] - кисловатый.
Компотка әчкелтем тәм кергән - у компота получился кисловатый вкус.
Әчмуха [әчмуха] - восьмуха.
Бер әчмуха чәй 50 грамм була - одна осьмуха чая - 50 граммов.
Әшәке [әшәке] - плохой, похабный; пошлый; мерзкий.
Бу әшәке сүзләрне бүтен әйтмә! - эти плохие слова больше (впредь) не говори!
Әшнә [әшнә] - приятель, друг; свой человек.
Аның әшнәләре килеп керде - его товарищи заходили.

[Фанис]

Ә I татар теленең үз авазы; бер очраклар- да (мәс., икенче иҗектә) гом. төрки э дән (берәү, күрән, тәкә), икенче очракларда чит телләрдәге ä дән (бәндә, мәгәр, хаҗәт), өченче очракларда чит телләрдәге кайбер сузыкларның субституциясе буларак (бүрәнә, гәүдә, шәм) һәм, ниһаять, элекке а авазыннан палатальләшеп барлыкка килгән (балакай > бәләкәй, чандыр > чәлтер, ярашу > ярәшү).