Реформа казахской орфографии

[Hellerick]

Предлагаю окончания ция записывать как -cya: policya.

Lo deveni polsce ante la reforma.

Это дореформенный польский получается.

[dagege]

Предлагаю окончания ция записывать как -cya: policya.

Lo deveni polsce ante la reforma.

Это дореформенный польский получается.

Причем здесь вообще польский? Речь идет о казахском

[aigem]

Алтън күн аспанъ,
Алтън дән даласъ,
Ерліктің дастанъ,
Еліме қарашъ!
Ежелден ер деген,
Даңқъмъз шъқтъ ғои.
Намъсън бермеген,
Қазағъм мъқтъ ғои!

Қаиърмасъ:

Менің елім, менің елім,
Гүлің болъп егілемін,
Жъръң болъп төгілемін, елім!
Тувған жерім менің – Қазақстанъм!


Урпаққа жол ашқан,
Кең баитақ жерім бар.
Бірлігі жарасқан,
Тәвелсіз елім бар.
Қарсъ алған вақъттъ,
Мәңгілік досъндаи,
Біздің ел бақъттъ,
Біздің ел осындаи!

[sail]

еще можно ь вместо і

[dagege]

А также можно унифицировать в написании ряд : õ, ũ, ñ.
Знаки ə, ı, c, j остаются соответственно для ə, ы, ш, ж.

[aigem]

Ы -> И
Ұ -> У
У -> В/УВ/ҮВ/ИВ/ІВ
Франсийа, ресмій атави Франсуз Респүблігі - Батис Европадағи ең ірі мемлекет, жерінің авдани жағинан ол Улибританийадан екі есе үлкен. Франсийаниң қурамина Корсік арали, Жерорта теңізі мен Біскай шиғанағиндағи усақ аралдар енеді. Франсуз одағи деп аталатин бірлестікке бес шалғай департамент (Каріб теңізі алабиндағи Гваделуп, Мартінік, Оңтүстік Америкадағи Гвійан, Үнді мұхийтиндағи Рейүнійон, Атлант мұхийтиндағи Сен – Піjер мен Мікелон) және т.б. жатади. Халиқ сани 65,8 млн адам. Франсуздар өз елін «хексагон» (алтыбұрыш) деп атайди.

[dagege]

Ы -> И
Ұ -> У
У -> В/УВ/ҮВ/ИВ/ІВ
Франсийа, ресмій атави Франсуз Респүблігі - Батис Европадағи ең ірі мемлекет, жерінің авдани жағинан ол Улибританийадан екі есе үлкен. Франсийаниң қурамина Корсік арали, Жерорта теңізі мен Біскай шиғанағиндағи усақ аралдар енеді. Франсуз одағи деп аталатин бірлестікке бес шалғай департамент (Каріб теңізі алабиндағи Гваделуп, Мартінік, Оңтүстік Америкадағи Гвійан, Үнді мұхийтиндағи Рейүнійон, Атлант мұхийтиндағи Сен – Піjер мен Мікелон) және т.б. жатади. Халиқ сани 65,8 млн адам. Франсуздар өз елін «хексагон» (алтыбұрыш) деп атайди.

у вас неопределённость между й\j. Франсийа и Піjер.

[aigem]

у вас неопределённость между й\j. Франсийа и Піjер.

Теперь норм
Ы -> И
Ұ -> У
У -> В/УВ/ҮВ/ИВ/ІВ
Франсийа, ресмій атави Франсуз Респүблігі - Батис Европадағи ең ірі мемлекет, жерінің авдани жағинан ол Улибританийадан екі есе үлкен. Франсийаниң қурамина Корсік арали, Жерорта теңізі мен Біскай шиғанағиндағи усақ аралдар енеді. Франсуз одағи деп аталатин бірлестікке бес шалғай департамент (Каріб теңізі алабиндағи Гваделуп, Мартінік, Оңтүстік Америкадағи Гвійан, Үнді мұхийтиндағи Рейүнійон, Атлант мұхийтиндағи Сен – Пійер мен Мікелон) және т.б. жатади. Халиқ сани 65,8 млн адам. Франсуздар өз елін «хексагон» (алтыбұрыш) деп атайди.

[dagege]

Моя редакция:
     J. K. ROVLIŊ
     HӘRRİ POTTER MEN AZKABAN TUTKINI
     BİRİNCİ TARAV
     ÜKİ POCTASI

     Hәrri Potter köp jagınan özgelerden erekce bala edі. Әvelі, jıl mezgіlderіnen әsіrese jazgı demalıstı jek köretіn. Ekіncіden, üy tapsırmasın cınımen orındagısı keletіn, alayda onı tün ortasında tıgılıp otırıp orındavga mәjbür edі. Onıŋ üstіne osıdan ekі jıl burın oylamagan jerden sıykırcı bolıp cıkkanı da bar.
     Tün ortasına tayav kez. Hәrri tösegіnde körpesіn bürkenіp alıp, etpetіnen jatır. Bіr kolında kolcam, bılgarı tıstı ülken (Batilda Begcottıŋ «Sıykır tarıyhı») kіtabın jastıkpen tіrep, acıp koygan. Kıran kavırsınınıŋ ucın paraktıŋ üstіnen jürgіzіp, üyge berіlgen «ХІV gasırda mıstandardı örtevdіŋ mәnі boldı ma?» takırıbındagı cıgarma jazıvga kömegі bolıp kalar degen tuska jetkende sәl kabagın tüyіp, karap koyadı.
     Kavırsın magınası keledі-av degen jolga jetіp toktap kaldı. Hәrri döŋgelek cınılı közәynegіn murnınıŋ üstіne karay iyterіp, kolcamdı kіtapka takap, okıy bastadı:

     Ortagasırda sıykırı jok adamdar (köbіne magl degen atpen belgіlі) sıykırdan әsіrese kattı korkatın, alayda onı jaksı tanıp-bіle almaytın. Anda-sanda cın sıykırcını ustap alsa, olardı örtep jіbermek bolatın, bіrak sıykırcılarga ottıŋ eckanday zıyanı jok edі. Sıykırcılar kәdіmgі ottı salkındatatın sıykır-sözdі aytıp, cıjgırılıp jatkan adamga uksap ötіrіk cıŋgırıp, bajıldaytın, al cın mәnіnde ol tek kıtıktaganday әser beretіn. Mısalga, Әvmeser Vendelin otka orangandı jaksı körgenі sonday – türlі keyіpke enіp, kırık jetі ret әdeyі kolga tüsken.

     Hәrri kavırsındı tіstep aldı da, jastıktıŋ astındagı sıyasavıt pen cıyırcıktalgan pergamentіn almak bolıp kolın sozdı. Asıkpay, asa saktıkpen sıyasavıttı acıp, kavırsının malıp alıp, jaza bastadı. Bіr söz jazadı da, kulak tіgіp kіdіrіp kaladı, sebebі Durslilerdіŋ bіrevі dәrethana jakka cıgıp, munıŋ kagazdı cıkırlatıp jazıp jatkanın estіp koysa, jaz bіtkence baspaldak astındagı colanga kamap koyıvı mümkіn.
     Kınaagac köcesіndegі törtіncі üyde turatın Durslilerdіŋ kesіrіnen Hәrri jazgı demalıstıŋ rakatın körmeytіn. Vernon jezde, Petunya apay jәne olardıŋ ulı Dadli ücevі – Hәrridіŋ jalgız tuvısı. Olar – magl jәne sıykırga degen közkarası tuvra ortagasırlık ustanımmen bіrdey. Al Hәrridіŋ markum ata-anası sıykırcı bolgandıktan, Dursliler üyіnde tіptі olardıŋ atı atalmaytın. Jıldar boyı Petunya apay men Vernon jezde Hәrridі müsәpіr kılıp ustasak, sıykır kabіletіn boyınan kagıp cıgaramız ba dep oylaytın. Bul oyı іske aspaganına ızası da keletіn, sodan da bіrev bolmasa bіrev Hәrridіŋ keyіngі ekі jıl boyı Hogvarts sıykır mektebіnde okıp jürgenіn bіlіp koya ma dep zәresі ucatın. Olardıŋ osı künі kolınan keletіnі – Hәrridіŋ kіtaptarın, sıykır tayakcasın, kazanı men sıpırtkısın jazgı demalıs bastalganda tıgıp koyu gana. Ogan kosa körcіlermen söylesivge tıyım saldı.
     Hәrrige әsіrese kіtaptarın alıp koyganı kıyın boldı, öytkenі Hogvartstagı okıtıvcılar jazgı demalıska üyіp-tögіp tapsırma bergen. Olardıŋ іcіnde bas katıratını Kіcіreytetіn іcіrtkі tuvralı cıgarma jazıv edі. Әriyne, bul tapsırma özgenіkі emes, Hәrrige bәrіnen süykіmsіz okıtıvcı – professor Sneyptіkі. Orındamay barsa, ol sonı sıltavratıp, Hәrridі kıvana-kıvana bakanday bіr ayga tәrtіptіk jazaga kese saladı. Sondıktan demalıstıŋ algackı aptası bіterge tayav Hәrri nar tәvekelge bel buvdı. Vernon jezde, Petunya apay men Dadli avlada turgan Vernon jezdenіŋ kompanyasına tiyesіlі jaŋa kölіgіn körsetіp maktanıvga cıkkan edі (әriyne, onı körcіlerdіŋ bәrі estіsіn dep, davısın әdeyі köterіp söyledі). Hәrri baykatpay tömen tüsіp, baspaldak astındagı colannıŋ esіgіndegі kulpın actı da, bіrnece kіtabın alıp, jatın bölmesіne aparıp tıgıp koydı. Endі tösek jaymasına sıya tamıp ketpese boldı, Dursliler onıŋ tünde sıykır okıp jatkanın eckacan bіle koymas.

Оригинал:
     Жоан Роулиң
     Хәрри Поттер мен Азкабан тұтқыны
     БІРІНШІ ТАРАУ
     ҮКІ ПОШТАСЫ

     Хәрри Поттер көп жағынан өзгелерден ерекше бала еді. Әуелі, жыл мезгілдерінен әсіресе жазғы демалысты жек көретін. Екіншіден, үй тапсырмасын шынымен орындағысы келетін, алайда оны түн ортасында тығылып отырып орын- дауға мәжбүр еді. Оның үстіне осыдан екі жыл бұрын ойла- маған жерден сиқыршы болып шыққаны да бар.
     Түн ортасына таяу кез. Хәрри төсегінде көрпесін бүркеніп алып, етпетінен жатыр. Бір қолында қолшам, былғары тысты үлкен (Батилда Бэгшоттың «Сиқыр тарихы») кітабын жастықпен тіреп, ашып қойған. Қыран қауырсынының ұшын парақтың үстінен жүргізіп, үйге берілген «ХІV ғасырда мыстандарды өртеудің мәні болды ма?» тақырыбындағы шығарма жазуға көмегі болып қалар деген тұсқа жеткенде сәл қабағын түйіп, қарап қояды.
     Қауырсын мағынасы келеді-ау деген жолға жетіп тоқтап қалды. Хәрри дөңгелек шынылы көзәйнегін мұрнының үстіне қарай итеріп, қолшамды кітапқа тақап, оқи бастады:

     Ортағасырда сиқыры жоқ адамдар (көбіне магл деген атпен белгілі) сиқырдан әсіресе қатты қорқатын, алайда оны жақсы танып-біле алмайтын. Анда-санда шын сиқыршыны ұстап алса, оларды өртеп жібермек болатын, бірақ сиқыршыларға оттың ешқандай зияны жоқ еді. Сиқыршылар кәдімгі отты салқындататын сиқыр-сөзді айтып, шыжғырылып жатқан адамға ұқсап өтірік шыңғырып, бажылдайтын, ал шын мәнінде ол тек қытық- тағандай әсер беретін. Мысалға, Әумесер Уенделин отқа оранғанды жақсы көргені сондай – түрлі кейіпке еніп, қырық жеті рет әдейі қолға түскен.

     Хәрри қауырсынды тістеп алды да, жастықтың астындағы сиясауыт пен шиыршықталған пергаментін алмақ болып қолын созды. Асықпай, аса сақтықпен сиясауытты ашып, қауырсынын малып алып, жаза бастады. Бір сөз жазады да, құлақ тігіп кідіріп қалады, себебі Дурслилердің біреуі дәретхана жаққа шығып, мұның қағазды шықырлатып жазып жатқанын естіп қойса, жаз біткенше баспалдақ астындағы шоланға қамап қоюы мүмкін.
     Қынаағаш көшесіндегі төртінші үйде тұратын Дурслилер- дің кесірінен Хәрри жазғы демалыстың рақатын көрмейтін. Вернон жезде, Петуния апай және олардың ұлы Дадли үшеуі – Хәрридің жалғыз туысы. Олар – магл және сиқырға деген көзқарасы тура ортағасырлық ұстаныммен бірдей. Ал Хәрридің марқұм ата-анасы сиқыршы болғандықтан, Дурслилер үйінде тіпті олардың аты аталмайтын. Жылдар бойы Петуния апай мен Вернон жезде Хәрриді мүсәпір қылып ұстасақ, сиқыр қабілетін бойынан қағып шығарамыз ба деп ойлайтын. Бұл ойы іске аспағанына ызасы да келетін, содан да біреу болмаса біреу Хәрридің кейінгі екі жыл бойы Хогуартс сиқыр мекте- бінде оқып жүргенін біліп қоя ма деп зәресі ұшатын. Олардың осы күні қолынан келетіні – Хәрридің кітаптарын, сиқыр таяқ- шасын, қазаны мен сыпыртқысын жазғы демалыс басталғанда тығып қою ғана. Оған қоса көршілермен сөйлесуге тыйым салды.
     Хәрриге әсіресе кітаптарын алып қойғаны қиын болды, өйткені Хогуартстағы оқытушылар жазғы демалысқа үйіп-төгіп тапсырма берген. Олардың ішінде бас қатыратыны Кішірейтетін ішірткі туралы шығарма жазу еді. Әрине, бұл тапсырма өзгенікі емес, Хәрриге бәрінен сүйкімсіз оқытушы – профессор Снейптікі. Орындамай барса, ол соны сылтауратып, Хәрриді қуана-қуана бақандай бір айға тәртіптік жазаға кесе салады. Сондықтан демалыстың алғашқы аптасы бітерге таяу Хәрри нар тәуекелге бел буды. Вернон жезде, Петуния апай мен Дадли аулада тұрған Вернон жезденің компаниясына тиесілі жаңа көлігін көрсетіп мақта- нуға шыққан еді (әрине, оны көршілердің бәрі естісін деп, дауысын әдейі көтеріп сөйледі). Хәрри байқатпай төмен түсіп, баспалдақ астындағы шоланның есігіндегі құлпын ашты да, бірнеше кітабын алып, жатын бөлмесіне апарып тығып қойды. Енді төсек жаймасына сия тамып кетпесе болды, Дурслилер оның түнде сиқыр оқып жатқанын ешқашан біле қоймас.

[dagege]

у вас неопределённость между й\j. Франсийа и Піjер.

Теперь норм
Ы -> И
Ұ -> У
У -> В/УВ/ҮВ/ИВ/ІВ
Франсийа, ресмій атави Франсуз Респүблігі - Батис Европадағи ең ірі мемлекет, жерінің авдани жағинан ол Улибританийадан екі есе үлкен. Франсийаниң қурамина Корсік арали, Жерорта теңізі мен Біскай шиғанағиндағи усақ аралдар енеді. Франсуз одағи деп аталатин бірлестікке бес шалғай департамент (Каріб теңізі алабиндағи Гваделуп, Мартінік, Оңтүстік Америкадағи Гвійан, Үнді мұхийтиндағи Рейүнійон, Атлант мұхийтиндағи Сен – Пійер мен Мікелон) және т.б. жатади. Халиқ сани 65,8 млн адам. Франсуздар өз елін «хексагон» (алтыбұрыш) деп атайди.

Не могу не заметить, что эстетически при замене буквы ы на и, теперь казахский выглядит не столько вырвиглазно.
И я бы пошёл на вашем месте еще дальше и убрал бы ғ, оставив лишь г, потому что чтение г\ ғ абсолютно предсказуемо, даже если писать лишь г. То жне касается и предсказуемости чтения к\қ, если писать лишь к.

Франсийа, ресмій атави Франсуз Респүблігі - Батис Европадаги ең ірі мемлекет, жерінің авдани жагинан ол Улибританийадан екі есе үлкен. Франсийаниң курамина Корсік арали, Жерорта теңізі мен Біскай шиганагиндаги усак аралдар енеді. Франсуз одаки деп аталатин бірлестікке бес шалгай департамент (Каріб теңізі алабиндаги Гваделуп, Мартінік, Оңтүстік Америкадаги Гвійан, Үнді мухийтиндаги Рейүнійон, Атлант мухийтиндаги Сен – Пійер мен Мікелон) және т.б. жатади. Халик сани 65,8 млн адам. Франсуздар өз елін «хексагон» (алтибуриш) деп атайди.

[dagege]

А еще ң крайне неудачная буква. Выглядит как н с запятой.

[aigem]

Қазағистан, толиқ атавы Қазағистан Респүблігі — Шиғис Европа мен Орталиқ Азийада орналасқан мемлекет. Батисинда Еділдің төменгі ағисинан, шиғисинда Алтай тавларына дейін 3 000 км-ге, солтүстіктегі Батис Сібір жазиғинан, оңтүстіктегі Қызылқум шөлі мен Тійан-Шан тав жүйесіне 1 600 км-ге созилип жатир. Қазағистан Каспій теңізі арқили Әзербайжан, Ийран елдеріне, Еділ өзені және Еділ-Дон канали арқили Азов және Қара теңіздерге шиға алады. Мұхийтқа тікелей шиға алмайтин мемлекеттердің ішінде Қазағистан — ең үлкені.

Қазағистан бес мемлекетпен шекаралас, соның ішінде әлемдегі қурлықтағы ең узақ шекара, солтүстігінде және батисинда Ресеймен — 6 467 км қурайди. Оңтүстігінде — Түрікпеністан — 380 км, Өзбегістан — 2 300 км және Қирғизистан — 980 км, ал шиғисинда — Қитаймен — 1 460 км шектеседі. Жалпи қурлиқ шекарасиниң узиндиғи — 13392,6 км. Батиста Каспій теңізімен, оңтүстік батиста Арал теңізімен шайилади.

[dagege]

Мне понравилось как вы лихо объединили  Г(Г,Ғ)  и К(К,Қ) !!!
Действительно, их произношение зависит от соседних звуков.
В татарском так и есть.

Вот-вот, а как латинизаторы из-за этого вопят, как вопят! Для них отсутствие этих букв - самый главный козырь. Как будто их не букв лишили, а самого языка! А сами-то языка родного не знают. Ведь понятно, что Қ аллофон К, а Ғ аллофон Г. Этак надо тогда для каждого аллофона свой символ вводить, иначе не последовательно как-то получается.

Вообще, кто придумал для тюрских языков эти йотированные? Они совсем не к месту. В одном только азербайджанском писали везде последовательно  ja, jо, jу, jө и т.д. Да и в русском тоже j часто к корню относится.

cumano, а зачем оставлять разницу между Е и Э? А вообще, у вас же вроде латиницу скоро введут? Там как раз от лишних букв и избавились. Зато и старые косяки тоже оставили.

1. Касаемо аллофонии согласен на все сто.
2. Йотированные, извините, придумали русские лингвисты, которые и изобретали, собственно, казахский алфавит.
3. Разницу между э и е лучше оставить, у нас е в начале слов дифтонгоид с йотой, и вообще - е очень мягкий звук.
4. По поводу введения латиницы: в 2007 году Президент предложил внести проект реяормы в полугодовой срок. Но полстраны вздулось и ничего из этого не вышло. Сейчас вроде об этом говорят в отдаленной перспективе. НООООО: видел я на сайте Казинформ их собственный проект казахской латиницы. Без матов это читать невозможно! Набор тупых символов, сразц видно, что "новаторы" ни бумбум в лингвистике, что сильно они себя не утруждали... Меня дрожь пробираает, когда я вижу надписи на этом охомонстве.

Насчет третьего пункта: я бы в в латинице лихо предложил отображать через I, ı.
Сова из гарри поттера Эррол - Irrol.

[dagege]

А дифтонги по-человечески вы писать не хотите?
келу > келүу, kelüw
бару > барұу, baruw
тау > тау, taw
ми > мij, miy
қиын > қыjын, qıyın

Что касается ғ и қ, то вот в татарском как раз получилась вакханалия из-за этого... Потому что ғ и қ там в ряде случаев сочетаются с мягкими гласными.

келу > келүу, keliv
бару > барұу, barıv
тау > тау, tav
ми > mıy
қиын > қыjын, kıyın

[dagege]

А еще я бы в принцпе исправил орфографию слов шаш, жай, жайлау, шай на шəш, жəй, жəйлау, шəй / cəc, jəy, jəylav, cəy.

[aigem]

1. Қазағистан Респүблігі өзін демократийалық, зайирли, қуқиқтиқ және әлевметтік мемлекет ретінде орниқтиради, ониң ең қимбат қазинаси - адам және адамниң өмірі, қуқиқтари мен бостандиқтари.

2. Респүблік қизметінің түбегейлі прінсіптері: қоғамдиқ тативлиқ пен сайасий турақтилиқ; бүкіл халиқтиң ійгілігін көздейтін економіктік дамив; қазағистандиқ патрийотізм; мемлекет өмірінің аса маңизди мәселелерін демократийалиқ әдістермен, ониң ішінде респүбліктік референдумда немесе Парламентте давыс берів арқили шешів.

[enhd]

1. Қазағистан Респүблігі өзін демократийалық, зайирли, қуқиқтиқ және әлевметтік мемлекет ретінде орниқтиради, ониң ең қимбат қазинаси - адам және адамниң өмірі, қуқиқтари мен бостандиқтари.

2. Респүблік қизметінің түбегейлі прінсіптері: қоғамдиқ тативлиқ пен сайасий турақтилиқ; бүкіл халиқтиң ійгілігін көздейтін економіктік дамив; қазағистандиқ патрийотізм; мемлекет өмірінің аса маңизди мәселелерін демократийалиқ әдістермен, ониң ішінде респүбліктік референдумда немесе Парламентте давыс берів арқили шешів.

Млин это все на тюркском языке что ли или нет?

Что озанчают слова?
зайирли - ?
қуқиқтиқ  - ?
әлевметтік мемлекет ретінде орниқтир - ?
қимбат қазина - ?
адам - ?
өмір - ?
қоғамдиқ тативлиқ пен сайасий  - ?
халиқ - ?
аңизди мәселелер - ?
қизмет - ?
түбегейлі прінсіптері - ?
дамив - ?
мемлекет өмір - ?
әдіс - ?
арқили шешів - ?

Может многие слова "арабизмы" и из других языков что не понятны мне, и ещё может быть слова "кыпчак"-ские которые тоже мне не понятные...

[aigem]

зайирли - светский (арабизм, в офиц орфографии зайырлы)
қуқиқтиқ  - правовой (арабизм құқық)
әлевметтік мемлекет ретінде орниқтиради - утверждает в качестве социального гос-ва (әлеумет - социум, мемлекет - гос-во, оба арабизмы)
қимбат - дорогой (арабизм)
қазина - достояние, богатство (арабизм вроде)
адам - человек (арабизм)
өмір - жизнь (арабизм)
қоғамдиқ тативлиқ пен сайасий  - общественное согласие и политическое (два арабизма, тату вроде свое, пен - союз и)
халиқ - народ (арабизм)
маңизди мәселелер - важные вопросы (персизм и арабизм)
қизмет - служба (арабизм)
түбегейлі прінсіптері - основополагающие принципы (түбегейлі нврн от слова түп - основание, начало, дно, низ)
дамив - на нынешней орфографии даму, переводится как развитие, кажись свое
әдіс - метод (арабизм, ср. хадис)
арқили шешів - решить при помощи, средствами, по нынешней орфографии арқылы шешу

[aigem]

Млин это все на тюркском языке что ли или нет?

это ведь официоз, поэтому много арабизмов и латинизмов с грекизмами

[enhd]

арқили шешів - решить при помощи, средствами, по нынешней орфографии арқылы шешу

Млин, тогда это не завершенное предложение что-ли?
".... Парламентте давыс берів арқили шешів."

То есть было бы быть "...давыс берів арқили шешти"? 

А что означает "аркы" - что то сзади?  или подзадник?

давыс  - знаю чистый монголизм в казахском что означает звук и происходные от него обозначения.

[aigem]

Млин, тогда это не завершенное предложение что-ли?
".... Парламентте давыс берів арқили шешів."

шешу - может быть как и "решить", так и "решение". В данном случае 2. Это типа герундия нврн

[enhd]

Млин, тогда это не завершенное предложение что-ли?
".... Парламентте давыс берів арқили шешів."

шешу - может быть как и "решить", так и "решение". В данном случае 2. Это типа герундия нврн

Ну как то начал понимать это не завершенное но обязательно сделать смысл, т.е. но должно быть соблюданным. (у нас в монгольском тоже использается форма инфинитив)

Тогда почему не "... беру аркылы шешү.",  а со странными окончанием "-iв"?  Новая грамматика?

[aigem]

Тогда почему не "... беру аркылы шешү.",  а со странными окончанием "-iв"?  Новая грамматика?

не шешү, а шешу, по нынешней орфографии. у это ұw, үw, ыw, іw и w, где w звук как в английском world или what.
В моем варианте буква в обозначает тот звук w и соответственно полностью пишутся ұw, үw, ыw, іw в виде ув, үв, ив, ів. Поэтому шешів

Как грамматика может быть новой, скорее новая орфография   

[dagege]

1. Қазағистан Респүблігі өзін демократийалық, зайирли, қуқиқтиқ және әлевметтік мемлекет ретінде орниқтиради, ониң ең қимбат қазинаси - адам және адамниң өмірі, қуқиқтари мен бостандиқтари.

2. Респүблік қизметінің түбегейлі прінсіптері: қоғамдиқ тативлиқ пен сайасий турақтилиқ; бүкіл халиқтиң ійгілігін көздейтін економіктік дамив; қазағистандиқ патрийотізм; мемлекет өмірінің аса маңизди мәселелерін демократийалиқ әдістермен, ониң ішінде респүбліктік референдумда немесе Парламентте давыс берів арқили шешів.

1. Kazagıstan Respübligi özin demokratyalık, zayırlı, kukıktık jəne əlevmettik memleket retinde ornıktıradı, onıŋ eŋ kımbat kazınası – adam jəne adamnıŋ ömiri kukıktarı men bostandıktarı.
2. Respüblik kızmetiniŋ tübegeyli pirinsipteri: kogamdık tatıvlık pen sayasıy turaktılık; bükil halıktıŋ iygiligin közdeytin ekonomiktık damıv; kazagıstandık patryotizm; memleket ömiriniŋ asa maŋızdı məselelerin demokratyalık ədistermen, onıŋ icinde respübliktik referendumda nemese Parlamentte davıs beriv arkıli ceciv.

[dagege]

Я так понимаю республика - респүблік, экономикалық - экономіктік – примеры соотношения письменной и разговорной форм? Или всё же гиперкоррекция, мимикрия под фонетику живого казахского?