Продолжаем уроки. Сегодня будет интересный текст о неизвестной у нас пограничной войне Монгольской Народной Республики с казахскими бандитами. Примечание: текст исключительно историческо-познавательный и не преследует цели возбудить межнациональную вражду или оскорбить чьи либо национальные чувства.
Хасагийн Казахские дээрэмчид Бандиты гэдэг Так называемый нэр нь Термин (букв. Имя) Монгол улсын Монголии (букв. Монгольского улуса) баруун Западного хязгаарын Края хилийг Границу 1910-1950 В 1910-1950 онд гг. зөрчин Нарушив зэвсэгт Вооруженные дээрэм, грабежи, аллага Убийства хийх Совершая ба И цэргийн Военный тагнуул, шпионаж, хилийн Пограничные тулгаралт, стычки, мөргөлдөөн Конфликты үүсгэж затевавших байсан Было зэвсэглэсэн Вооруженных хасагуудыг Казахов хэлдэг Называвший байсан Было хэллэг юм. Термин есть. 1940-1950 В 1940-1950 онд гг. Шинжаанд В Синьцзяне гарсан Происшедших Зүүн Восточно туркестаны Туркестанскую бүгд найрамдах улс Республику (калька с китайского共和国. Букв. Всеобщей дружбы страна) байгуулах Создать зорилго Цель бүхий Имеющих зэвсэгт вооруженных бослогуудын Восстаний үед Во время Шинжаанаас Из Синьцзяна гаралтай Выходца Оспан Оспана хэмээх Так называемая нэгэн Одна хасагуудын Казахская зэвсэгт Вооруженная бүлгийг Группа зохион байгуулан Организовавшись Хасагийн Казаское тусгаар Независимое улсыг Государство байгуулахаар Чтобы установить тэмцсэн Воевала байна. было. Энэ В это үед Время хасагийн Казахские дээрэмчид Бандиты дахин Снова идэвхжсэн Активизировались байна. было. Оспан нь Оспан улмаар Также олон Много талтай Векторную хувирамтгай Переменчивую бодлого Политику барьж Вел байсан Было бөгөөд И 1946 С 1946 оноос Года эхлэн Начиная хятадын На китайского Гоминдааны Гоминдана талд Сторону бүрэн Полностью орж, Перейдя, түүний Их даалгаврыг инструкции биелүүлж Выполнять эхэлсэн Начал байна. было. Оспаны Оспаном удирдсан Руководимые хасагийн Казахские дээрэмчид нь Бандиты Монголын Монголии баруун Западного хязгаарын Края хилийг Границу байнга регулярно зэвсэглэн С оружием цөмөрч Вторгаясь дээрэм Грабежи тонуул Кражи аллага Убийства хийхээс Совершали гадна В дополнение также гоминдааны По Гоминдановцев даалгавраар Инструкции хилийн Пограничных цэргийн Войск байрлал, Расположение тоо, Численность, хүч, силы, хил Границы хамгаалалтын Охраны байдлыг Состояние тагнах, разведывали, хилийн На Пограничные цэргийн Вооруженные харуулыг Караулы довтлох, нападать, амьд Живьем Хил (ошибка в монгольском тексте. Правильно «хэл», ‘язык’) Языков барих Брать зэрэг И так далее цэргийн Военного тагнуулын Шпионажа даалгаварыг Задачи биелүүлж Выполняли байснаас Было гадна А в дополнение также гоминдааны С гоминдановскими цэрэгтэй Войсками хамтран Совместно БНМАУ-ын Монгольской Народной Республики хил Границы рүү Направлении цөмрөн Вторгаясь байлдаан Сражения хийж Делали байсан Было байна. есть. Үүний Этого эсрэг против яаралтай Спешно арга хэмжээ Меры авч Приняв хилийн Приграничных цэргийн Войск хүчийг Силы нэмэгдүүлэх, Увеличив, орон нутгийн Местных (букв. Страна+территория) иргэдээс Жителей өөрийгөө Само хамгаалах Защиты морьт Конные отрядуудыг Отряды зохион байгуулах, Организовывая, цэргийн Военно- агаарын Воздушных хүчний Сил хэсгийг Отряды татах Переброску зэрэг Включая арга хэмжээ Меры авснаас Приняли гадна Не только хил Границы хамгаалалтыг Охрану чангаруулж Ужесточив хасагийн Казахских дээрэмчдийн Бандитов эсрэг Против шат дараалсан Последывательные операци Операции явуулсаны Провели үр дүнд В результате хасагийн Казахские дээрэмчдийг Бандиты бут Наголову цохин Разбиты хилийн Границы тайван байдлыг Спокойствие (букв. Спокойное состояние) хангасан Обеспечили түүхтэй. В истории говорится.
-1948 -в 1948 оны году нэгдүгээр Первого сарын Месяца 29-нд 29-го числа хилийн Пограничных долоо, седьмой, наймдугаар Восьмой заставын Застав уулзвар На стыке Бага Малого хавтагийн Хабтага 2908 2908 тоот Номер өндөрлөг Высоты орчмоор Поблизости 70 морьт Конных дээрэмчин Бандитов хил Границу нэвтрэн Перейдя оржээ. вошли. Тэдний Их хил Границу нэвтрэн Перейдя орсон Вошли бүс нутагт В районе VIII Восьмой заставын Заставы бага Младший дарга Командир С.Мөнгөн, цэрэг Солдаты Х.Бадамдорж, Х.Даржаа нар (в монгольском языке после перечисления часто добавляется отдельное окончание множественного числа «нар») заставын Заставы дарга Командира н.Дашзэвэгийн Товарища Дашзэвэга тушаалаар По приказу хүнсэнд Для пропитания хэрэглэх Применения с целью ан агнахаар На охоту нэг На Один хоногийн День хугацаатай Сроком явсан Отправились гэдэг. говорится. Гэтэл Однако ан агнах Охотничий (букв. «добычу охотится») багийнхантай Команды люди хил С границы зөрчигчид Нарушителями тааралдаж Встретились байлдагч Бойцов Хулганын Бадамдорж, Хөхийн Даржаа нарыг буудаж Расстреляв хөнөөгөөд Убили Х.Даржаатай С Х.Даржой буудалцжээ. Перестрелку начали. Ганц Один дайчин Воин ганцаардахгүй Не одинок (монгольская пословица. Ср. с русской «И один в поле воин») гэгчээр Как говорится Х.Даржаа 70 Семидесяти морьт Конных дээрэмчний Бандитов эсрэг Против ганцаараа Один 24 сум Пуль буудаж, отстреляв 2 гранат Гранаты тэслээд Подорвал аргагүй Неизбежно хүчин Силы мөхөсдөж Ослабели толгойдоо В голову буудуулан Застрелен амь үрэгдсэн Погиб (букв. «Жизнь потерял») байдаг. там. Дээрэмчдийн Бандитов гарт От рук амь алдсан погибший хилчин Пограничник Х.Даржаа нь 1947 В 1947 онд Году Байтаг В Байтак богдод Богдо болсон Происшедших удаа дараагийн Многочисленных (букв. Раз за разом) тулгаралт, стычках, байлдаанд Боях гарамгай выдающуюся үүрэг Роль гүйцэтгэсэн Сыграл учир потому что байлдааны Военных гавъяаны Заслуг одонгоор Орденом шагнагдсан награжден бөгөөд, и, хожим нь Позже улаан Красного тугийн Знамени одонгоор Орденом нэхэн посмертно шагнагдаж, награжден VI Шестого отрядын Отряда I Первой заставыг Заставе байлдагч Бойца Х.Даржаагийн Х.Даржаа нэрэмжит Имя болгосон Присвоено түүхтэй. Говорится (букв. «История есть».) -Мөн - Также тус Этого отрядын Отряда хамгаалалтад Охранявший байсан Было хилийн Границы хэсэг Участок буюу Или Бага Малый хавтаг Хавтаг уулаар Гору нэвтрэн Перейдя нутгийн На территории гүнд Вглубь орсон Вошедшие дээрэмчид Бандиты хилчидтэй С пограничниками Мэргэн уулын Горы зүүн В восточной хэсэгт Стороне тулгарсан Столкнулись байдаг. было. Энэ нь Это түүхэнд в истории “Мэргэн уулын тулалдаан” "Мэргэн горы сражение» хэмээн Под названием бичигдэж Написано “алдаршсан” юм. И "известным" стало. Уг Этого тулалдааны Боя үеэр Во время байлдагч Бойцы н.Лхагвадорж, Товарищ Лхагвадорж н.Халтмаа Товарищ Халтмаа нар мөн л Все также хүч Сил тэнцвэргүй Неравном тулаанд Бою гардан Лично орж Войдя эцсийн Последний амьсгалаа Вздох хураах Испустившего хүртэлээ До момента эх орноо Родину (букв. Мать страну) хамгаалан Защищали байсаар Было алтан Золотые амиа Жизни алджээ. потеряли.
-1947 -в 1947 оны Году долдугаар Седьмого сарын Месяца наймны Восьмого числа өглөө Утром Байтаг Байтак богдын Богд горы Бүдүүн Будуун харгайт Харгайт голын Реки эхээр У истока 100 гаруй Свыше морьт Конных дайсан Врагов хил Границу зөрчин Нарушив орж Войдя иржээ. прибыли. Их Большой Харгайт Харгайт голын Реки хавцлын ущелья аманд В горле Дамжигийн усан В Дамжикских водах дахь Расположенного II Второго сумангийн Эскадрона төвөөс От центра заставын Заставы улстөрийн Политический орлогч Заместитель (политрук то есть) н.Хаянхярваа Товарищ Хаянхярваа ахлагчтай Во главе 10 хүний Человек бүрэлдэхүүнтэй В составе нууц Тайный манаа, караул, дайсан Противника голын Реки хавцал Теснине уруудан Вниз спускаясь ирж Приходящих байгааг Было илрүүлэн Обнаружив 400 На 400 метрт Метров ойртон ирэхэд нь Приблизились когда анги руугаа В часть байлдагч Бойца Ч.Пилжээг Ч.Пилжээ холбоо Связь бариулахаар Держать с целью явуулжээ. отправили. Харин Однако, өөрсдөө Сами толгойн Холма оройг Вершину эзлэн Заняв хориглолт запретку хийсэн установили байна. было. Дайсан Противник 300-гаад На 300 метр Метров ойртон Вблизь ирмэгцээ Прибыл когда газрын Местности бартаанд Складках далдлагдан, Укрывшись миномёт, минометным, пулемётынхоо Пулеметным галаар Огнем постын Поста хориглолтын запретки баруун С Западно- өмнө Южной ба И баруун Западной талаас нь Стороны галлан Огонь открыв явганаар Пешими давшиж Атаковать эхэлжээ. начали. Дайсны Противника эхний Первой дайралтын Атаки өөдөөс Против хариу Ответ өгч Дававший байсан Было байлдагч Бойцы Э.Архад, Т.Баян нар алагдаж, погибли, байлдагч Боец Н.Дандархайдав шархдан Ранен был, арын Из заднего байранд Помещения гарах Выйти гэж Стараясь байгаад Было дайсны Противника суманд Пули оногдож Попали амь үрэгджээ. И убит был. Хориглолтын запретки баруун Западной үзүүр Точкой болох Являющейся оройны Высоты бяцхан Малой товгор Выпуклости дээр Над хориглосон Запретки тасгийн Отделения дарга Командир Б.Гиваан, хөнгөн Легкого пулемётын Пулемета наводчик Наводчик Б.Тэгшээ, Л.Даваадорж нарыг дайснууд враги хүч Силой түрэн Беря бүслэв. окружили. Тэд Они дайсанд Противника бүслэгдсэн в окружении хэдий ч Будучи тем не менее, бууж өгөхийг Сдаваться (букв. Вниз дать) хүссэнгүй. Не захотели. Дайсан Противник бөөнөөрөө Скопившийся байгаа Было хэсэг Местности рүү В направлении гранат гранатами шидэн Забросав баатарлагаар Героически тулалдсаар Дрались дайсны Вражескими суманд Пулями өртөн Пораженные амь үрэгджээ. Погибли. Байлдагч Боец Л.Даваадорж нь амь үрэгдэхийнхээ гибелью өмнө Перед эвлэлийн Комсомольский гишүүний Членский батлахаа Билет чулуун Камнем дор Под нуусан Спрятал байсан Было гэдэг. говорится. Эх орондоо Родины ради гавъяа Подвиг байгуулж, совершив, дайсантай С врагом баатарлаг Героически тулалдаж Сражаясь амиа алдсан погибшие Б.Тэгшээ, Б.Гиваан, Л.Даваадорж нарыг БНМАУ-ын Монгольской Народной Республики баатар Героя цол, звание, Н.Дандархайдав, Э.Архад, Т.Баян нарыг Улаан Красного тугийн Знамени одонгоор Орденом нэхэн посмертно шагнажээ. Награждены были. Харин А заставын Заставы улстөрийн Политический орлогч Заместитель н.Хаянхярвааг Товарищ Хаянхярваа Улаан Красного тугийн Знамени одон, орденом, байлдагч Боец Ч.Пилжээг байлдааны Боевой медалиар Медалью шагнасан награждены аж. были.