а ̊ ы̌ е̌ о̌ ө̌ қ ғ w ...
И
И - (частица) ну, и.
И куа атны!
Иганә - пожертвование.
Иганә акчасы 100 менгә җитте. - Размер пожертвований достиг ста тысяч.
Игез - двойняшки.
Апам игез бала тапты - Моя старшая сестра родила двойняшек.
Игезәк - близнецы.
Игезәкләрне аерырга ярамый - близнецов разделять нельзя.
Иген - хлеб, нива.
Иген кырлары шаулап тора - Шумят хлеба.
И́дел (http://ru.forvo.com/search-tt/%D0%98%D0%B4%D0%B5%D0%BB/) - Волга.
Идән - пол. Идән тактасы - половица.
Ике (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BA%D0%B5/) – 2. Икенче (http://ru.forvo.com/word/%D0%B8%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%87%D0%B5/#tt)– второй.
Икеле (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D0%B5/) - второго размера; двойной; двойка. ~ галош - галоши второго размера. И́келек (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BA/) - двойка.
Икмәк (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BA%D0%BC%D3%99%D0%BA/) - хлеб, хлебный. Икмәк-тоз - хлеб-соль. Икмәк-тозыгыз өчен рәхмәт! — спасибо за угощение!
Икән (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BA%D3%99%D0%BD/tt/) - (модал. сл.) оказывается, оказалось. Ул акыллы ~ - он, оказывается, умён. Бу кешеләр күрше авылныкылар ~ - эти люди, оказывается, из соседнего села. Ул безгә килгән ~ - он, оказывается, приехал к нам.
Иксез-чиксез (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B7-%D1%87%D0%B8%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B7/) - бесконечный, бескрайний, безбрежный; несметный, неисчислимый. Иксез-чиксез йолдызлар — звёзд видимо-невидимо; иксез-чиксез тайга киңлекләре — необъятные таёжные просторы; иксез-чиксез биеклек — поднебесная высота.
Ил (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D0%BB/) - страна. Ил-ана - родина-мать. Ил-йорт - родная сторона, родные края.
Илле (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BB%D0%BB%D0%B5/tt/) - 50.
Инглиз (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%B7/tt/) [иңглиз] – англичанин, английский. Инглиз теле дәреслегеннән өйрәнәбез. – Учимся по учебнику английского языка.
Инглизчә (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D1%87%D3%99/) [иңглизчә] - по-английски. Син инглизчә яхшы сөйләшәсеңме? - Ты хорошо говоришь по-английски?
Инде (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B5/) [инде]- уже, же.
Ул зур инде. - она уже большая.
Дусларыбыздан күптән инде хатлар килми. – От друзей давно уже письма не приходят.
Иңе-буе (http://ru.forvo.com/word/%D0%B8%D2%A3%D0%B5-%D0%B1%D1%83%D0%B5/#tt) , Иңгә-буйга (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D2%A3%D0%B3%D3%99-%D0%B1%D1%83%D0%B9%D0%B3%D0%B0/) - (нареч.) вдоль и поперёк.
Иңе-буе юк - неизмеримый.
...
Ипи (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BF%D0%B8/) [ипи] - хлеб, хлебный.
Ипи-тозлы (кеше) - зажиточный; хлебосольный человек.
Иптәш (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D0%BF%D1%82%D3%99%D1%88/tt/) [иптәш] - товарищ, приятель. напарник, попутчик.
Ир (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80/tt/) [ир] – муж.
Иртә (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99/) [иртә] – утро.
Иртә кичтән хәерлерәк. - утро вечера мудренее.
Иртә - ранний.
Иртә (килгән) яз. - ранняя весна. Иртә (килгән) үлем - ранняя, безвременная смерть.
Иртә - рано; рановато.
Көз иртә килде. - осень наступила рано. Иртә кычкырган күкенең башы авырта. - у кукушки, закуковавшей рано, голова болит. Ашарга иртә әле. - обедать ещё рано.
Иртә белән - утром. Иртә белән ул кофе эчә. - рано утром он пьёт кофе.
Иртәдән (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B4%D3%99%D0%BD/) бирле - с утра.
Иртәдән бирле яңгыр ява. - с утра идёт дождь.
Иртәге (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D0%B5/) [иртәгә] - завтра; на завтра; завтрашний день.
Бүгенге эшеңне иртәгәгә калдырма. - не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня.
Иртәгә нәрсә буласын кем дә белми. - никто не знает, что случится в будущем.
Бүгенгене уйлама, иртәгәне уйла. - думай не о сегодняшнем дне, а о завтрашнем.
Иртәгә-берсекөнгә (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D3%99-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BA%D3%A9%D0%BD%D0%B3%D3%99/) - завтра-послезавтра, в ближайшие дни, на днях. Иртәгә-берсекөнгә эшне тәмамлыйм - на днях я завершу свою работу.
Иртәгәле-бүгенле (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D3%99%D0%BB%D0%B5-%D0%B1%D2%AF%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BB%D0%B5/) - не сегодня завтра, на днях, в ближайшее время.
Иртәгәле-бүгенле юлга җыену - в ближайшие дни собираться в путь.
Иртәгә иртән - завтра утром; наутро.
Иртәгәгә кадәр - до завтра.
Иртәгедән башлап - начиная с завтрашнего дня.
Иртәгедән соң - послезавтра.
Иртәгәдән соңга калмыйча, Иртәгәдән калмый - не позднее, чем завтра.
Иртәдән кичкә кадәр - с утра до позднего вечера, от зари дотемна.
Иртәгәге (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D3%99%D0%B3%D0%B5/) [иртәгәгә]- завтрашний.
Иртәгәге көнеңне кайгырту - заботиться о завтрашнем дне.
Иртәгәдән (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D3%99%D0%B4%D3%99%D0%BD/) [иртәгәдән] - с завтрашнего дня.
Иртәгәдән мин дежур торам. - с завтрашнего дня я дежурный.
Иртәгәләр белән сыйлау — кормить обещаниями.
Иртәгәләре (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5/) - (разг.) примерно завтра.
Иртәгәләре кереп чыгармын - примерно завтра зайду.
Иртәгесе (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D0%B5%D1%81%D0%B5/)- завтрашний.
Иртәгесе өчен ишәк кайгырган - пусть осёл заботится о завтрашнем дне.
Иртәгесен (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%B3%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%BD/) - назавтра, на другой день; наутро, утром.
Иртәгесен күрешербез - на другой день увидимся. Иртәгесен эш күп булачак - наутро будет много работы.
Иртә-кич (http://ru.forvo.com/word/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99-%D0%BA%D0%B8%D1%87/#tt) [иртә́-кич], Иртән-кичен, Иртәсен-кичен - утром и вечером; весь день; дни и ночи.
Күл өстендә иртә-кич ак томан йөзә - на озере по утрам и вечерам стелется белый туман. Бабай безгә иртә-кич килеп китә. - дед целый день к нам то приходит, то уходит. Иртә-кич яңгыр яуды - целыми днями лил дождь.
Иртәләргә (https://ru.wiktionary.org/wiki/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B3%D3%99), иртәләү (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BB%D3%99%D2%AF/tt/), иртәли - делать, совершать что-л. раньше (обычного или назначенного) времени; рано вставать. Ни эшләп бик иртәләдегез? - что вы так рано встали (поднялись)?
Иртәләрен (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5%D0%BD/) - по утрам, каждое утро.
Ул иртәләрен диңгездә коена - по утрам она купается в море. Иртәләрен суык була - по утрам бывает прохладно.
Иртәме-соңмы (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BC%D0%B5-%D1%81%D0%BE%D2%A3%D0%BC%D1%8B/) - рано или поздно, когда-нибудь. Иртәме-соңмы ул моннан китәчәк рано или поздно он отсюда уедет.
Иртәлек (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BB%D0%B5%D0%BA/) - раннее время; утренник.
Көннең иртәлегенә карамастан - несмотря на такое раннее время (дня).
Иртә юк, кич юк - ни свет ни заря; некстати, не вовремя.
Иртән (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BD/tt/) [иртән] - утром; утро.
Иртән китәм - утром уезжаю. Иртән гә таба давыл басылды - под утро буря стихла.
Иртәнгәчә (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BD%D0%B3%D3%99%D1%87%D3%99/) - до утра, до самого утра; до завтра (дежурить, выучить). Иртәнгәчә күңел ачу - до (самого) утра развлекаться.
Иртәнге (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D0%BD%D0%B3%D0%B5/) [иртәңге] - утренний.
Иртәнге сәгатьтә - в утренние часы. Иртәнгә сәгать алтыда - в 06:00.
Иртәнге аш ашарга - завтракать.
Иртәнге имәзә - (уст.) предрассветная мгла.
Иртәрәк (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D3%99%D1%80%D3%99%D0%BA/tt/) - раньше; пораньше; рановато.
Иртәрәк торсагыз яхшырак булыр.
Иртүк (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%80%D1%82%D2%AF%D0%BA/tt/) - (разг.) ранним утром, спозаранку, раненько.
Иртәсен (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%80%D1%82%D3%99%D1%81%D0%B5%D0%BD/) – утром.
Иртәсен юлга чыгарбыз. - утром тронемся в путь.
...
...
Исәнләшергә (https://ru.wiktionary.org/wiki/%D0%B8%D1%81%D3%99%D0%BD%D0%BB%D3%99%D1%88%D0%B5%D1%80%D0%B3%D3%99) [исәннәше̌ргә], исәнләшү (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%81%D3%99%D0%BD%D0%BB%D3%99%D1%88%D2%AF/), исәнләшә - здороваться.
Ул ике куллап исәнләште - он здоровается обеими руками.
Исем (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%81%D0%B5%D0%BC/tt/) – имя.
И́ске (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B5/)- старый, изношенный, поношенный.
Исә́нме (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%81%D3%99%CC%81%D0%BD%D0%BC%D0%B5/), Исә́нме(сез)! (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%81%D3%99%CC%81%D0%BD%D0%BC%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B7/) – Здравствуй(те)!
Ит (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%82/tt/) - мясо.
Ит тозлы, ә балык тозлырак - мясо солёное, а рыба солонее.
Итек (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BA/tt/) – сапог.
ителү (страд. от итү)
хәл ителү — реша́ться, быть решённым
хәл ителмәгән мәсьәләләр — нерешённые вопро́сы
Итәргә, (http://ru.wiktionary.org/wiki/%D0%B8%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B3%D3%99)итү (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%82%D2%AF/tt/), итә (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%82%D3%99/tt/) - делать, сделать, совершать, совершить, поступать, поступить.
Гафу ит - прости.
Рәхим итегез - окажите милость.
Ич (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%87/tt/) [ич] - (част.) ведь, же.
Бу китап синең үзеңдә дә бар ич! - эта книга ведь у тебя самого тоже есть!
Ишек (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%88%D0%B5%D0%BA/tt/) [ишек] – дверь; дверной.
Симсим, ишекне ач! - Симсим, открой дверь!
Ишетергә (https://ru.wiktionary.org/wiki/%D0%B8%D1%88%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D3%99) [ише̌те̌ргә], ишетү (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%88%D0%B5%D1%82%D2%AF/), ишетә (http://ru.forvo.com/search/%D0%B8%D1%88%D0%B5%D1%82%D3%99/) - слышать, услышать.
Колак ишетми - ухо не слышит.
Син бер яңа хәбәр ишеттеңме? - ты новость слышал?
Ишәк (http://ru.forvo.com/search/%D0%98%D1%88%D3%99%D0%BA/tt/) [ишәк] – осел; ослиный.
Ишек бик кире хайван - осёл - очень упрямое животное.
И I – төп төрки чыгышлы сүзләрнең нигезлә- рендә гом. төрки е ~ ä, кушымчаларда -äj [-äy] ава- зын белдерә. Бу аваз гом. төрки э < ә авазыннан Идел-Урал регионындагы бүтән төрки телләрдә дә (башк., чув.) очрый һәм (бер үк сүзләрдә) хак. те- лендә бар. Хак. э > и // и > ĕ тат. ә > и // и > е бе- лән гомоген, бер үк чыганактан килә (бу фикергә каршы чыгучылар да юк түгел).