Лингвофорум

Ĕнер ирхине тăтăм та пахчана умма çăмлама ка(я)с терĕм. Тухас умĕн апат çиям пики тăвас тесе сахайĕнчĕн кăмпа кăлартăм, ăшаларăм. Чипĕр ларса çыясси пулмарĕ – шуйттан кушак чĕппийĕ пур та, çыясшăн тек мийÿклетсе пĕтĕм кăмăла хуçса пĕтерч, эсремет. Тарăхнипе хухинчен пĕрре лайăх кăна паклаттарса илтĕм, мура. Кăçтан тупăнма пĕлнĕ тата ку кушаки ман тĕле?  Кам ухмаххи искилн на, халь хам та ас тумас инте, маа курсанах кишмер ÿ кушакки.
Апат çин хыççăн, çур сехет патне хам чухана шырарăм тата – виçĕм кунне кăçта хывса ывăтнине  манса карăм та аран тупрăм вара – çапма айнче  стел сĕнчех выртнă пулниккен. Ахаль чухне çапма айне эп кĕнеке хураканч те, ман пĕр кĕнеке пур та, халь те вуласа пĕтерейманни, умпа пур çĕртре те ускурап – шăнисе те çапкалап, лампăчкине те, çунса кайсан, ун сĕне ухса тăрса уштарап...
Чуха тăхăнса, пушмак сырса тула тухрăм. Урамра мана кÿршре пурнакан пĕр хĕрарăм кĕтсе тăрать иккен. «Атя, чĕрт-ха», - тит. «Ара, сана чĕртме эп ĕçтермен, аннÿнтан кайсыт» тесе пăрăнса иртсе кас терĕм те – пулмарĕ: мана хыçалтан чалт! ĕнсерен  ярсилч те «Чĕрт-ха! Чĕрт!» тесе анрата пуçларĕ. Мантан хăптăр тесе мухмăрне чĕртейсех ярам терĕм ĕнтĕ, ахалĕн темн туса хурĕç тата маа – амăшне тухатмăш тиç те.
Çалтса карăм лапкана, лапки маа çула май та-ха. Лапка тĕлнĕ çитсен, хам кĕрес мар терĕм, хайхине çĕр тенк тыттартăм та: «Маа пĕр сăра кĕрсисетух, хăвна валлин вара каялла укçи мĕне çитет çавна ил», -  терĕм. Ку ман хĕрарăмми хĕпĕртесе питек пик сикейсе лапка алкинчен кĕрсе карĕ те минутранах тухрĕ, аллинче - пĕр кĕленче çутти, мана валлин сăра курăнмаç. «Сăра кăçта?» - тесе ытап та - «Сăра илмелĕх укçа çитеймарĕ»,-тесе каласа хуравлать. Тарăхса карăм, кĕленчине туртсисе хам кĕрсе карăм лапкине. Сутуçисем, палаканнисемех пурте, пĕри те мантан эрехе калла йышанмаç: «Таçтан илни-ха ку сан!», - тиç. «Окĕ! – терĕм,- Анчах-çке Алтать-аппа хĕрĕ сиртен илч», - теп. «Çук!»- тиç,  илмерç. Çитменнине тата леш те кĕрсе: «Ма суян-ха эс, чĕртеп тесе чĕртместĕн?»  тесе ныйлата пуçларь. Намăс курас мар тесе, атя, мухмăрне уçса ăсатас терĕм те, «Тухар ара»,- терĕм. Тухрăмăр.
Умма çăмлама каймалла пулн та-ха ман, çапах та, эрехне те ку якăлтине пĕтĕмпе мĕнле парса хăварас? – Çынна йÿп курса хама лартса хăвармашкăн эп тăмана мар-çке, хам та пĕр чĕркке ярас терĕм. Айккине кайса ятăмăр та вара. Пĕримпе çырлахаймарăм, пĕр вĕçрен виççĕ ятăм, леш хайхи те ман, чирли, виççех шаплаттарч. Хупах тунипе çырткаларăмăр та, тăваттăмăшне те, пиллĕкмĕшне те, кĕленчине те пушатрăмăр. Лайăх пуса карĕ. Таврари çут çанталăк чакăр чĕслĕ пулса карĕ, вара хаччин нихçан пăхман кÿрш майри сне те пăхса илесех терĕм.
Пăха парап – мампа çумăн силленсе (çилпе терĕм) чăн пукани трать иккен. «Аюу-уй! Ку кам вара? Мĕн ятлăскĕр?» - теп инте. «Алÿн», - тит хайхи. «Алÿн, пĕччен пурнап, мана тухатна?» - тесе ытрăм та. Вара пушмак салтса чуха ăшĕнчен хура кунлăх пуçтарса хун пилĕкçĕрлĕххине кăлартăм та, лапкана кĕрсе такçи чĕнтерсе тата тепĕр виçĕ çутти илсе тухрăм. Кун хыççăн вара такçипе мам пата киле ларса килтĕмĕр те туй турăмăр – тепĕр ик çуттине ятмăр та виççĕмĕшĕнче тÿнтĕм карăм. Юлашки шухашăма та пит лайăх ас тăвап – умма çăмлама каспать тенине.
Ак паян çыварса тăтам та. Умма çăмлама каспать. Тĕпсахайнчен кăмпа исухса ăшаласа çирĕм, кушака та çитертĕм, лайăх... хуха чикки.  Чухине те паян хăвăртах тупрăм, тăнлана пуçлан ха-та – хам выртакан минтер айнех хун пулн. Пушмак сырса урамма тухрăм. Тухнă тухманах вара аякран: «Шенÿ-ÿ-ÿк! Тур пул, чĕрт-ха!» - паллакан сасă кĕллени илте пач...
Ну, тепĕр чухинче ман тепĕр пилĕкçĕрлĕххи пур та инте. Ээх! Ку хайхи шереметне качилмесĕр пулмаç инте ман кçал умма çăмласси. Хам карчăк пусан эп на пĕрт те хĕрхенес çук та инте, анчах та çынна вара... хĕрхенес пулатех.

Ĕнер ирхине тăтăм та пахчана улма çумлама каяс терĕм. Тухас умĕн апат çием пекки тăвас тесе сакайĕнчĕн кăмпа кăлартăм, ăшаларăм. Чипĕр ларса çиесси пулмарĕ – шуйттан кушак чĕппийĕ пур та, çиесшен тек мийÿклетсе пĕтĕм кăмăла хуçса пĕтерчĕ, эсремет. Тарăхнипе хăлхинчен пĕрре лайăх кăна паклаттарса илтĕм, мура. Ăçтан тупăнма пĕлнĕ тата ку кушакки ман тĕле?  Кам ухмаххи илсе килнĕ ăна, халь хам та ас тумас ĕнтĕ, мана курсанах килĕшмерĕ вăл кушакки.
Апат çинĕ хыççăн, çур сехет патне хам чăлхана шырарăм тата – виçĕм кунне ăçта хывса ывăтнине  манса кайрăм та аран тупрăм вара – çатма айĕнче сĕтел çинчех выртнă пулнă иккен. Ахаль чухне çатма айне эп кĕнеке хураканччĕ те, ман пĕр кĕнеке пур та, халь те вуласа пĕтерейменни, унпа пур çĕртре те усă курап – шăнисене те çапкалап, лампăчкине те, çунса кайсан, ун çине улăхса тăрса улштарап...
Чăлха тăхăнса, пушмак сырса тула тухрăм. Урамра мана кÿршре пурнакан пĕр хĕрарăм кĕтсе тăрать иккен. «Атя, чĕрт-ха», - тет. «Ара, сана чĕртме эп ĕçтермен, аннÿнтен кайса ыйт» тесе пăрăнса иртсе каяс терĕм те – пулмарĕ: мана хыçалтан чалт! ĕнсерен  ярса илчĕ те «Чĕрт-ха! Чĕрт!» тесе анрата пуçларĕ. Манран хăптăр тесе мухмăрне чĕртсех ярам терĕм ĕнтĕ, ахалĕн тем туса хурĕç тата мана – амăшне тухатмăш теççĕ те.
Çавăтса кайрăм лавккана, лавккки мана çула май-ха та. Лавккка тĕлнĕ çитсен, хам кĕрес мар терĕм, хайхине çĕр тенкĕ тыттартăм та: «Мана пĕр сăра кĕрсе илсе тух, хăвна валли вара каялла укçи мĕне çитет çавна ил», -  терĕм. Ку ман хĕрарăмми хĕпĕртесе путек пек сиксе лапка алкинчен кĕрсе кайрĕ те минутранах тухрĕ, аллинче - пĕр кĕленче çутти, мана валли сăра курăнмасть. «Сăра ăçта?» - тесе ыйтап та - «Сăра илмелĕх укçа çитеймарĕ»,-тесе каласа хуравлать. Тарăхса кайрăм, кĕленчине туртса илсе хам кĕрсе кайрăм лавккине. Сутуçисем, палаканнисемех пурте, пĕри те манран эрехе каялла йышанмаççĕ: «Таçтан илни-ха ку сан!», - теççĕ. «Ак тата! – терĕм,- Анчах-çке Автать-аппа хĕрĕ сиртен илчĕ», - теп. «Çук!»- теç,  илмерĕç. Çитменнине тата леш те кĕрсе: «Ма суян-ха эс, чĕртеп тесе чĕртместĕн?»  тесе нăйлата пуçларĕ. Намăс курас мар тесе, атя, мухмăрне уçса ăсатас терĕм те, «Тухар ара»,- терĕм. Тухрăмăр.
Улма çумлама каймалла пулнă-ха та ман, çапах та, эрехне те ку якăлтине пĕтĕмпе мĕнле парса хăварас? – Çынна йÿп курса хама лартса хăвармашкăн эп тăмана мар-çке, хам та пĕр чĕркке ярас терĕм. Айккине кайса ятăмăр та вара. Пĕринпе çырлахаймарăм, пĕр вĕçрен виççĕ ятăм, леш хайхи те ман, чирли, виççех шаплаттарче. Хупах тунипе çырткаларăмăр та, тăваттăмăшне те, пиллĕкмĕшне те, кĕленчине те пушатрăмăр. Лайăх пулса кайрĕ. Таврари çут çанталăк чакăр тĕслĕ пулса кайрĕ, вара хальччен нихçан пăхман кÿршĕ майри çине те пăхса илес терĕм.
Пăха парап – мана çумăн силленсе (çилпе терĕм) чăн пукане тăрать иккен. «Аюу-уй! Ку кам вара? Мĕн ятлăскĕр?» - теп ĕнтĕ. «Алÿн», - тет хайхи. «Алÿн, пĕччен пурнап, мана тухатн-и?» - тесе ытрăм та. Вара пушмак салтса чуха ăшĕнчен хура кунлăх пуçтарса хунă пилĕкçĕрлĕххине кăлартăм та, лавккана кĕрсе такси чĕнтерсе тата тепĕр виçĕ çутти илсе тухрăм. Кун хыççăн вара таксипе ман пата киле ларса килтĕмĕр те туй турăмăр – тепĕр ик çуттине ятăмăр та виççĕмĕшĕнче тÿнтĕм карăм. Юлашки шухашăма та пит лайăх ас тăвап – улма çумлама каяс пулатать тенĕн.
Ак паян çыварса тăтам та. Умма çăмлама каспать. Тĕп сакайĕнчен кăмпа илсе улăхса ăшаласа çирĕм, кушака та çитертĕм, лайăх... хăлха чикки.  Чăлхине те паян хăвăртах тупрăм, тăнлана пуçланă-ха та – хам выртакан минтер айнех хунă пулнă. Пушмак сырса урамма тухрăм. Тухнă тухманах вара аякран: «Шенÿ-ÿ-ÿк! Тур пул, чĕрт-ха!» - паллакан сасă кĕллени илтĕне пачĕ...
Ну, тепĕр чăлхинче ман тепĕр пилĕкçĕрлĕххи пур та ĕнтĕ. Ээх! Ку хайхи шереметне качча илмесĕр пулмсть ĕнтĕ ман кăçал улма çумласси. Хам карчăк пулсан эп ăна пĕрт те хĕрхенес çук та ĕнтĕ, анчах та çынна вара... хĕрхенес пулатех.