Relacje w rodzinie bywają bardzo złożone. Okazuje się jednak, że nie mniej skomplikowane są nazwy określające stopnie pokrewieństwa i powinowactwa. Co więcej, zmieniały się na przestrzeni czasu, a również dzisiaj zauważalne są w nich różnice między poszczególnymi regionami kraju.
Pokrewieństwo a powinowactwo
Pokrewieństwo to stosunek, jaki zachodzi między ludźmi pochodzącymi od wspólnego przodka.
Powinowactwo stosunek rodzinny zachodzący między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka.
W praktyce: z moim ojcem, babką, matką, bratem łączy mnie pokrewieństwo, a z rodziną męża - powinowactwo.
Od pewnego czasu zestaw nazw określających stopnie pokrewieństwa kurczy się coraz bardziej. Kuzyn i kuzynka stali się obecnie bardzo pojemnymi określeniami. Podobnie jest z wujkiem i ciocią.
A przecież wuj jest bratem matki, natomiast brat ojca to stryj.
Ciocia to zarówno siostra matki, jak i siostra ojca. Chociaż jeszcze w niektórych regionach siostra ojca nazywana jest stryjenką.
Coraz rzadziej dzieci cioci nazywane są siostrami i braćmi ciotecznymi, a wujka siostrami i braćmi wujecznymi.
Istnieje również rozróżnienie na rodzeństwo stryjeczne: córka i syn brata ojca to siostra stryjeczna i brat stryjeczny, natomiast córka i syn brata ze strony matki to siostra wujeczna i brat wujeczny.
Dziś to zwykle kuzyn i kuzynka. Słowo kuzyn w języku polskim pojawiło się w XVIII wieku. To zapożyczenie z języka francuskiego (cousin – rodzaj męski, cousine – rodzaj żeński).
Subskrybuję ten wątek
Цитата: Upliner от июня 14, 2022, 10:59
Subskrybuję ten wątek
To kontynuuję. :yes:
Czy babcie są tylko dwie?
Siostrę naszej babci lub dziadka możemy nazywać babką cioteczną. Natomiast żona brata dziadka to babka stryjeczna. Babka wujeczna zaś to żona brata babki.
Współcześnie wszystkie te babcie nazywamy raczej ciociami.
Dzieci rodzeństwa (brata, siostry)
Jeśli moja siostra ma córkę lub syna, to dla mnie są to siostrzenica i siostrzeniec. Jeżeli mój brat ma córkę lub syna, to dla mnie jego dzieci będą odpowiednio bratanicą lub bratankiem.
Syna brata możemy określić również inną nazwą – synowiec, a córka brata to synowica.
Rodzice męża i żony
Kiedyś teściem (czy też cieściem) określano tylko ojca żony, a teściową (cieściową) była jedynie matka żony. Rodziców męża nazywano świekrem i świekrą. Współcześnie to rozróżnienie spotyka się rzadko, regionalnie. Rodziców żony lub męża nazywa się teściami – teść i teściowa.
[Poprawna forma w liczbie mnogiej to teściowie.]
Teściowie względem siebie to z kolei pocieściowie*.
* Sama takiego określenia nigdy nie słyszałam.
Dla rodziców żona ich syna to synowa (dawniej snecha i niewiasta), natomiast męża córki nazywa się zięciem.
Relacji wynikłe z zawarcia małżeństwa
Brat żony/męża to szwagier (tak samo nazywa się również męża siostry.
Siostra żony/męża to szwagierka.
Żona brata to z kolei bratowa.
Ciekawostki staropolskie
Po mieczu i kądzieli*
W dobie staropolskiej istotne było to, czy jest się krewnym po mieczu (ze strony ojca), czy po kądzieli (ze strony matki). Przodków ze strony ojca nazywano agnatami, a ze strony matki – kognatami. Potomkowie męscy stanowili bliższą rodzinę – to oni dziedziczyli herb i nazwisko.
* Kądziel "pęk lnu, konopi albo wełny przygotowanej do przędzenia; też: pręt, patyk, deseczka, na których umocowuje się taki pęk"
przestarz. "linia żeńska"
W staropolszczyźnie ojciec (tato) i mać (macierz) mieli czędo, czyli dzieci – synów i córki. Wnuki zaś określano jako wnęk lub wnęka (później dopiero – wnuk i wnuczka). Dziadkami tych wnuków byli praszczur (dziad) oraz baba (babka).
Żona nazywała rodziców męża świekrem i świekrą. Mąż rodziców żony nazywał teściem/cieściem i teścią/cieścią.
Synowa przez rodziców męża nazywana była snechą.
Snecha braci swojego męża zwała dziewierzami, a siostry męża – żełwami/zełwami.
Żony braci męża snechy nazywano jątrwiami/ jątrewkami.
Dla męża brat jego żony był szurzym (dziś mówimy szwagier), a siostra żony to świeść (dziś to szwagierka). Mąż świeści to... paszenog.
A jeśli rodzice się rozwiedli?
Jeśli rodzice się rozwiedli i ponownie założyli rodzinę to dzieci
męża matki nazywają ojczymem, natomiast żonę ojca - macochą.
Rodzeństwo z takich nowych związków małżeńskich (jeśli ojciec lub matka są wspólni) określa się mianem przybranych: przybrany brat lub przybrana siostra.
Zdrobnienia i spieszczenia
Słowa określające stopnie pokrewieństwa możemy zdrabniać na różne sposoby i wciąż tworzyć kolejne formy: mamcia, mamusia, matuchna, matulka, matusia, mateńka, matula, mamcia.
Uwaga – wyraz mamka nie jest zdrobnieniem słowa mama.
Tak nazywamy kobietę, która karmi nie swoje dziecko. Łacińskie słówko mamma oznacza pierś (stąd też mammografia).