Лингвофорум

Цитировать"Уже в 1884 г. радикальнейшая часть белорусских студентов Петроградского университета выпускает гектографированное издание "Гомон" с явно выраженной тенденцией белорусской автономии. В 1866 вышел наш [Карского] "Обзор звуков и форм белорусской речи"(Москва), где кроме полной грамматики белорусского языка определено еще его место в русской семье и приведена тогдашняя литература предмета. Диссертация очень сочувственнно была встречена белорусской ученой и учащейся молодежью. Но собственно решительный толчок белорусскому движению дала вышедшая в Кракове в 1891г. на белорусском языке книжка Мацея Бурачка... [Дудка Белорусская]".

Цитата: dragun97yu от января 22, 2014, 01:18
Для іх апанентаў!?

Цитата: dragun97yu от января 22, 2014, 01:18
Цікава, ў якім месцы. На жаль, не час шукаць.

Цитата: Dy_što_ty_havoryš от января 22, 2014, 01:11

Цитата: dragun97yu от января 22, 2014, 01:09
У апошнія гады яго амаль што не травілі. Шкада.

?

Чаму шкада. А трэба было як Лёсіка?

Цитата: Dy_što_ty_havoryš от января 22, 2014, 01:12

Цитата: dragun97yu от января 22, 2014, 01:09
У апошнія гады яго амаль што не травілі. Шкада.

Відна, чалавек ён добры быў.
Але ж калі с чалавека ствараюць куміра, тады горш для самое памяці пра гэтага чалавека.

Тут праблема ў тым, што ён стаў кумірам і для беларускіх нацыяналістаў, і для іх апанентаў. Вось што цікава.

Цитата: Dy_što_ty_havoryš от января 22, 2014, 01:16
Калі ён у "Беларусах" апісваў беларускі рух, то адзначыў, што сам гэтаму спрыяў сваімі працамі. Якім бы заходнярусам ён ні быў, але іронія лёсу.

Цитата: dragun97yu от января 22, 2014, 01:09
У апошнія гады яго амаль што не травілі. Шкада.

Відна, чалавек ён добры быў.
Але ж калі с чалавека ствараюць куміра, тады горш для самое памяці пра гэтага чалавека.

Цитата: dragun97yu от января 22, 2014, 01:09
У апошнія гады яго амаль што не травілі. Шкада.

ЦитироватьНельзя не признать, что акад. Е. Карский сделал очень многое для изучения языка, литературы и этнографии белорусского народа. Однако в годы белорусского возрождения маститый ученый оказался неугодным для новых лидеров. Одной из причин послужила его откровенная прямота и бескомпромиссность в оценке тех подходов к трактовке белорусской этничности, которые демонстрировали представители нового белорусского движения. Вот характеристика Е. Карского, написанная в заключение последнего тома "Белорусов" в 1922 г.: "Белорусское движение с самого своего зарождениря (Богушевич), как это отчасти было заметно и у некоторых старых белорусских писателей (Верыга, Кондратович, Коротынский) из поляков, в известном круге своих представителей (обыкновенно католиков) питало сепаратистские тенденции. Для того чтобы отвлечь внимание недальновидных читателей от главной цели своих стремлений, более умные вожаки движения прибегали к импонирующим средствам, могущим льстить местному патриотизму: пытались создать из белорусов особую славянскую, отличную от русских нацию; старались подчеркивать "славное прошлое" белорусского народа; выдвигали своеобразные особенности языка белорусского, избегая и преследуя название его наречием и видя в нем также не русскую разновидность. Не прочь были опереться на католическую религию и вспомнили унию, - словом, привлекали к делу все, чем, по их мнению, белорус мог отличаться от великоруса. Но этого было мало. В белорусах сильно заложены основы общерусской культуры: необходимо было их как-нибудь вытравить; средство для этого придумано настоящее – нужно было приняться за уничтожение русской школы. "У данным выпадку нам трэба карыстаць мэтодамі – руйнаванне расійскай школы і, наогул, расейскай культуры і будаваньне на гэтых руінах уласнай школы, утварэньне ўласнай культуры, устанавленьне панаваньня беларускае мовы" (Беларусь 1920, №10). Поступая таким образом, старались убедить всех, что стремятся к «незалежности», которая одна может, по их мнению, спасти Белоруссию от поглощения соседями; на самом же деле все мобилизовалось затем, чтобы скрыть истинный облик белорусской народности, убить в ней сознание принадлежности к русскому племени...»[46] В этой цитате как нельзя ясно выражены собственные взгляды Е. Карского на белорусский народ. Его как ученого не могли не возмущать манипуляции в сфере языка и культуры, направленные якобы на возрождение этнического самосознания, т.е. все то, что впоследствии было охарактеризовано в этнологии как проявление инструментализма[47]. Ясно также и то, что акад. Е. Карский исходил в своей деятельности на ниве просвещения не из политических видов, а из целей изучить сами условия народной жизни, чтобы национальное возрождение совершалось не искусственным образом, а в соответствии с запросами и чаяниями самого белорусского народа.

ЦитироватьІснавала ў першай навуковай працы Карскага й другая, кардынальнай вагі, нутраная супярэчнасьць. Хоць, адваяваўшы ў «Обзоре звуков и форм белорусской речи» беларускай мове «раўнасільную» пазыцыю, Карскі фармальна пакідаў яе ўсё-ж яшчэ ў рамках вялікарускіх дыялектаў, дык фактычна, сьведама ці не, але сваей аргумэнтацыяй ён разбураў самую лягічную базу для лучэньня беларускае мовы зь вялікарускаю наагул. Каб аб гэтым пераканацца, трэба зьвярнуць увагу на тое, што ўсе цьверджаньні аб прыналежнасьці беларускае мовы да вялікарускіх дыялектаў aпіраліся на ведамым факце існаваньня значнага ліку супольных асаблівасьцяў у гутарках беларускіх і паўдзённавялікарускіх. Аб супольнасьці беларускае мовы з паўночнавялікарускім окаючым дыялектам ніхто звычайна й ня думаў. Карскі, разьбіваючы сваімі аргумэнтамі ўсякую залежнасьць і паходжаньне беларускае мовы ад паўдзённавялікарускага дыялекту ніштожыў гэтым і адзіную падставу для цьверджаньня аб прыналежнасьці беларускае мовы да сям'і вялікарускіх гаворак наагул, і гэтым самым фактычна падмуроўваў пагляд Надзеждзіна дый Максімовіча аб поўнай самастойнасьці беларускае мовы.

Хоць у сваей далейшай навуковай дзейнасьці Карскі не разьвівае, ані фармальна не адклікае свае магістэрскае тэзы: беларуская гутарка - адзін з раўнасільных дыялектаў гутаркі вялікарускай, аднак-жа практычна пазьней ён пачынае трактаваць яе як мову цалкам роўную вялікарускай і ўкраінскай гутаркам, хоць - не расейскай літаратурнай мове, якую ён уважаў за супольны здабытак усіх трох усходнеславянскіх моваў, якая дзеля гэтага, паводле Карскага, й павінна заставацца ў ролі супольнае «вышэйшае» літаратурнай мовы для ўсіх трох славянскіх народаў.

Выглядае, што Карскі найперш, і даволі рана, заўважыў, што ў ягоную схему: беларуская мова - вялікарускае нарэчча, - ніяк не даецца ўкласьці старую беларускуто літаратурную мову, як мову высака ў сваю пару разьвітую, мову шырокага дзяржаўнага ўжытку ў ВКЛ, і ні ў якім выпадку не «нарэчча» наогул. Ужо ў сваім рэфэраце да Віленскага Археалягічнага Зьезду 1893 г. аб старой беларускай літаратурнай мове Карскі пісаў:

Старое заходнярускае нарэчча, будучи моваю вуснага карыстаньня адукаванага тагачаснага грамадзянства, увесь час апіралася на мову простата народу мясцовага беларускага племені. У выніку гэтага, дзеля наяўнасьці ў ім элемэнтаў беларускае мовы, і называць яго трэба беларускім языком, дадаючы хіба для адрозьненьня ад сучаснага беларускага нарэчча назву старога.

Аднак-жа 25 гадоў пазьней, у кніжцы «Белорусская речь» з 1918 г., беларускую сучасную мову Карскі, прынамсі ў яе паходжаньні, лучыць яшчэ з дыялектамі вялікарускімі. На гэта зарэагаваў тады востра Язэп Лёсік у «Вольнай Беларусі» (№ 29, 1918 г.) словамі: «...чытаючы глядзіць на беларускую мову, як падмову маскоўскага языка... Ён яшчэ да гэтага часу разглядае беларускую мову, як некага блуднага сына, адшчапенца, каторы доўгі час бадзяўся па чужыне й папсаваў сваю мову».

Словы гэтыя моцна задзелі Карскага. У апошняй кнізе сваіх «Беларусаў» ён пагляды Я. Лёсіка й падобныя ўважае за «ня вытрымваючыя ніякую філялягічную крытыку». Аб самой-жа заўвазе Лёсіка ён адзываецца: «Слова "русскій язык" у яго раўнасільна з «московскій»; у беларускім нарэччы яму хацелась-бы бачыць ледзь не раданачальніка ўсіх рускіх языкоў».

Пад уплывам крытыкі Лёсіка ці не, але калі праз год Карскі чытаў у Вільні рэфэрат аб беларускай мове для слухачоў беларускіх настаўніцкіх курсаў, выказваў ён аб беларускай мове ў іншы ўжо спосаб, як у сваіх публікацыях. Пра гэты рэфэрат віленская беларуская «Крыніца» з 7 верасьня 1919 г. № 3 памясьціла гэткую зацемку:

2 верасьня, у беларускай гімназіі, прафэсар Карскі прачытаў лекцыю аб беларускай мове. Лекцыю закончыў вывадамі, што мова наша - ня гутарка якая, але мова так як і ўсе іншыя, што дзеля гэтага яна мае зусім роўнае права між суседнімі й далёкімі мовамі. Лекцыя была прадусім назначана для беларускіх вучыцялёў-курсантаў, апрача гэтых, было многа гасьцей.

Пяць гадоў пазьней, у 1924 г., выходзіць кніжка Карскага «Русская диалектология». У ей (на бачыне 83) Карскі падчырквае ўжо арыгінальнасьць «гістарычна ўжо даўно склаўшагася» арганізму беларускае мовы. Зь вялікарускімі дыялектамі ён яе ўжо зусім, і па паходжаньні, ня лучыць. Але азначэньне «нарэчча» да беларускае мовы й далей захоўвае, у адваротнасьць сказанаму перад беларускімі настаўнікамі на рэфэраце ў Вільні. «Нарэччам» называе беларускую мову Карскі й раней, у 1922 годзе, у апошняй кнізе «Беларусаў». Толькі на колькі гадоў перад сваей сьмерцяй, прыблізна ад 1928 году, Карскі пераходзіць у канцы ад «нарэчча» дый «племя» да тэрміналёгіі «беларуская мова», «беларускі народ».

Дык толькі тады завяршылася вельмі павольная, як бачым, эвалюцыя паглядаў Карскага ў справе самастойнасьці беларускае мовы.