Саҥата суох татар тылын туһунан

[Timiriliyev]

I. ---------------------------------------
1) =============================
мин = мин            син = эн
минем = миэнэ         синең = эйиэнэ
миңа = миэхэ (ый.)         сиңа = эйиэхэ (ый.)
мине = миигин         сине = эйиигин
миннән = миигиттэн      синнән = эйиигиттэн
миндә = миэхэ         синдә = эйиэхэ

ул = кини/ол            без = биһиги
аның = киниэнэ         безнең = биһиэнэ
аңа = киниэхэ (ый.)      безгә = биһиэхэ (ый.)
аны = кинини            безне = биһигини
аннан = киниттэн         бездән = биһигиттэн
анда = киниэхэ         бездә = биһиэхэ

алар = кинилэр         сез = эһиги
аларның = киниэннэрэ      сезнең = эһиэннэрэ
аларга = кинилэргэ (ый.)   сезгә = эһиэхэ (ый.)
аларны = кинилэри      сезни = эһигини
алардан = кинилэртэн      сездән = эһигиттэн
аларда = кинилэргэ      сездә = эһиэхэ

мин-ем санаг-ым = мин көмпүүтэр-им
син-ең файл-лар-ың = эн билэ-лэр-иҥ
мин аны котла-ды-м = кинини эҕэрдэ-лээ-тим
ул анда тәбрик ит-те = кини киниэхэ эҕэрдэ эт-тэ

2) =============================
бу = бу            шул = ол
моның = маныаха      шуның = онуоха
моңа = манна (ый.)   шуңа = онно (ый.)
моны = маны         шуны = ону
моннан = мантан      шуннан = онтон
монда = манна      шунда = онно

мин шунда барам = мин онно барабын
ул шуннан килер = кини онтон кэлиэ эбэтэр кини онтон кэлэр
алар шәһәрдә яхшылык килгәннәр = кинилэр куоракка үтүөтүк кэлбиттэр үһү

3) =============================
ким? = ким?         кайда? = ханна?
нәрсә? = туох?      ничек? = хайдах?
нинди? = ханнык?      нишли? = (хайыырый?)???
ничә? = хас?

II. ---------------------------------------
1 - бер = биир      беренче = бастакы
Берәү = ???         берәр(ләп) = бииринэн
2 - ике = икки      икенче = иккис
Икәү = ???         икешәр(ләп) = иккиннэн
3 - өч = үс         өченче = үһүс
Өчәү = ???         өчәр = үһүнэн
4 - дүрт = түөрт      дүртенче = төрдүс
Дүртәү = ???         дүртәр = түөрдүнэн
5 - биш = биэс      бишенче = бэһис
Бишәү = ???         бишәр = бэһис
6 - алты = алта      алтынчы = алтыс
Алтау = ???         алтышар = алтаннан
7 - җиде = сэттэ      җиденче = сэттис
Җидәү = ???         җидешәр = сэттэннэн
8 - сигез = аҕыс      сигезенче = ахсыс
Сигезәү = ???         сигезәр = аҕыһынан
9 - тугыз = тоҕус      тугызынчы = тохсус
Тугызау = ???         тугызар = тоҕуһунан
10 - ун = уон         унынчы = онус
Унау = ???         унар = уонунан
11 - унбер = уон биир   унберенче = уон биирис
Унберәү = ???         унберәр = уон бииринэн
20 - егерме = сүүрбэ   егерменче = сүүрбэһис
Егермәү = ???      егермешәр = сүүрбэннэн
21 - егерме бер = сүүрбэ биир

* 10-тан 20-ҕэ дылы холбоон суруллар, урата - арааран.

III. ---------------------------------------
1) =============================
зур = улахан
зуррак = улахан (мантан улахан соҕус)
бик зур = олус улахан
иң зур = ынырык улахан
зуп-зур = уп-улахан

ак = маҕан
аграк = маҕан
бик ак = олус маҕан
иң ак = ынырык маҕан
ап-ак = мах-маҕан

кара = хара
карарак = хара
бик кара = олус хара
иң кара = ынырык хара
кап-кара = хап-хара

яшел = от күөх = зелёнай
яшелрәк = от күөх = зелёнай
бик яшел = олус от күөх = олус зелёнай
иң яшел = ынырык от күөх = ынырык зелёнай
ямь-яшел = күп-күөх = зеп-зелёнай

ак аксыл = маҕан соҕус
кара карасу = хара соҕус
сары саргылт = саһырхай соҕус
кызыл кызгылт = кыһыл соҕус
зәңгәр зәңгәрсу = голубой соҕус

2) =============================
машина тимердән эшленгән - массыына тимиртэн оҥоһуллубут
тимер юл - тимир суол
агач үсә - мас үүнэр
агач кашык - мас ложка

3) =============================
яхшы машина - үчүгэй массыына
яхшы эшли - үчүгэйдик үлэлиир

[Timiriliyev]

Көмө туохтуур холобурдара.

хөрмәт итәргә – убаастыырга
игътибар итәргә – болҕойорго (тугу эмэт гынарга)
барасы килә – барыан баҕарар
киләсе килә – кэлиэн баҕарар (баҕа-санаа)
ашамакчы була – аһаары гынар
китмәкче була – айаннаары гынар (сананыы)
йоклап туйган – утуйан абыраммыт үһү
язып туйган – суруйан абыраммыт үһү (абыраныы, үтүө)
керә язган – киирэ сыыспыт үһү
оча яздым – көтө сыыспытым (хайыы сыыһыы)
барып карадым – бара сатаабытым
язып карадым – суруйа сатаабытым (хайыы сатааһын)

эш бетеп килә – үлэ бүтэн эрэр (түбэлтэ чугаһаан эрэр)
хәллер яхшыра бара – турук үчүгэй буолан иһэр/эрэр (түбэлтэ саҕаланан эрэр)
әни көтеп тора – ийэ күүтэ турар (түбэлтэ ааһа турар)
ул Казанда укып ята – кини Казаҥҥа үөрэнэр (түбэлтэ наар ааһа турар)

син чыланып беттең – эн илийэн бүттүҥ (түбэлтэ бүтүүтэ)
мин укып бетердем – мин үөрэнэн бүттүм
Марат йөреп чыкты – Марат хааман бүттэ
ул барып җитте – кини тиийдэ

Искәндәр кычкырып җибәрде – Искэндэр хаһытыы түстэ (эмискэччи түбэлтэ)
костёр яңа башлады – көстүөр умайан барда (түбэлтэ ылбычча саҕалана түстэ)
күк ачылып китте – халлаан астан барда

ул йөгереп чыкты – кини сүүрэн таҕыста
син очып чыктың – эн көтөн таҕыстыҥ
мин сикереп мендем – мин ыстанан таҕыстым
Марат сикереп төште – Марат ыстанан түстэ
Самолёт очып килде – көтөр аал көтөн кэллэ
елан шуышып китте – эриэн үөн сыыллан барда

ул сөйли башлады – кини саҥаран барда
ул сөйләргә тотынды – кини саҥарарын ылынна

Марат эшләп алды – Марат үлэлээн ылла
Хәбир йоклап алды – Хэбир утуйан ылла

Әлфия егылып китте – Элфийэ түһэн хаалла
самолёт очып китте – көтөр аал көтөн хаалла
Илһам көлеп куйды – Илхэм күлэн ылла
Рәмзия тибеп куйды – Рэмзийэ тэпсэн ылла

яратып җиткерми – дьиҥ күүскэ таптаабат (дьайыы бүтүннүү туолбат)

[Red Khan]

зур = улахан

Надо отметить что когнат улахан в татарском есть, но семантика чуть другая.

олы
прил.
1)
а) большой
олы урамга чыгу — выйти на большую улицу
олы йортка ни кирәк - кече йортка шул кирәк — (погов.) то, что нужно большому дому, необходимо и маленькому дому
олы телдән үтмәде, кече телгә җитмәде — (погов.) по усам текло, а в рот не попало (букв. по большому языку не прошло, до маленького языка не дошло)
б) большой, огромный, крупный (успех, талант и т. п.)
олы җиңү — крупная победа; огромное достижение
олы бәхет — большое счастье
в) высокий, большой (авторитет)
олы дәрәҗәгә ирешү — добиться высокого положения
олы хөрмәт күрсәтү — оказывать большую (высокую) честь
олы ышаныч — высокое доверие
г) великий, большой
олы мәмләкәтләр — великие державы
олы акыл ияләре — великие мыслители
олы шатлык — большая радость

2) старший (по возрасту)
олы ага - икенче ата — (погов.) старший брат как второй отец
олы кыз — старшая дочь; большенькая
олы малай — старший сын; большенький
олы хатын — уст. старшая (первая) жена
олы улы сугышта — старший сын на фронте
ул миннән олы — он старше меня

3)
а) старший; взрослый; пожилой
олы кешеләр — взрослые (пожилые) люди; люди преклонного возраста
олы буын язучылар — писатели старшего поколения
б) мн.; в знач. сущ. олылар старшие, пожилые, взрослые
олылар сүзенә колак салу — прислушиваться к словам старших (взрослых)
олылар белән олыларча сөйләшү — разговаривать со старшими с почтением
в) в знач. сущ.; в притяж. ф. олысы
разг. большак, большуха
өлкән улы - йортның олысы — старший сын - большак дома

4) почтенный, достойный уважения; почётный; благородный
ул безнең өчен бик олы кеше — для нас он весьма почтенный человек
икмәктән олы аш юк — (погов.) нет почётнее пищи, чем хлеб; хлеб всему голова

•
- олы авыру үләне
- олы аналык чоры
- олы ата
- олы атай
- олы аталык чоры
- олы итү
- олыны олы итү
- олы юл
- олы як
- олы яшьтә
••
олы авыз — болтун
олы бавырлы — см. олы җанлы
олы башы(гыз) белән — намёк на солидный возраст и на жизненный опыт (при упрёке за необдуманный поступок)
олы иман — чистая совесть; искренняя вера
олы йомыш — большая нужда (о естественном отправлении)
олы йөрәкле — великодушный
олы җан иясе — человек большой души
олы җанлык — великодушие, человечность
олы кылану — важничать
олы сабый — юродивый
олы сөйләү (сөйләшү) — говорить (разговаривать) свысока
олы сүз — нужное (полезное) слово
олы сүздә оят юк — (погов.) правды нечего стыдиться
олы юлга чыгу — выйти на большую дорогу (встать на правильный путь)
олыга җибәрү — см. зурга җибәрү
олыга китү — см. зурга китү
олыга сан булу — повзрослеть; становиться/стать взрослым
олыдан кечегә хәтле — см. олысы-кечесе
олыдан кубу — см. зурдан кубу
- олы башны кече итеп
- олы җанлы
- олы күтәрү

костёр яңа башлады

учак
2) костёр
учак янында утыру — сидеть у костра

Да и там явно должно быть яна башлады (начал гореть, разгорается), а не яңа башлады (только что начался).

самолёт очып китте

Самолёт очып килде

Очкыч!!! 

[Timiriliyev]

должно быть яна башлады

Было костер яна башлады, первое слово идентифицировал как русизм и добавил точки, а второе слово принял за ошибку, то есть нехватку хвостика под н.

олы

В якутском тоже есть улуу: Иосиф Сталин – Сэбиэскэй Сойуус Улуу Сирдьитэ.

Очкыч!!! 

У нас тоже көтөр аал было. Сейчас же везде и всюду говорят сомолёт /sɔmɔlu͡ot/.



3) =============================

т-р	сах.	сыһ.
барды	= барбыта	б
бара	= барар	а
барачак	= барыа (баҕар)	а
барган	= барбыт үһү	б
бара иде	= ???
барыр	= барыа (кырдьык)	а
барган иде	= ???
барачак иде	= ???
бара торган иде	= ???

мин -м/-мын/-мен без -быз/-без син -сың/-сең сез -сыз/-сез ул - алар -лар/-ләр/-нар/-нәр мин -м без -к син -ң сез -гыз/-гез ул - алар -лар/-ләр/-нар/-нәр

Рустам книганы библиотекага сдавать итә. Рөстәм китапны китапханәгә бирә.

[Türk]

3) =============================
ким? = ким?         кайда? = ханна?
нәрсә? = туох?      ничек? = хайдах?
нинди? = ханнык?      нишли? = (хайыырый?)???
ничә? = хас?

У нас в Азербайджане есть регион которую мы называем Гянджабасарский регион, это на западе нашей страны, рядом с Грузией, часть этого этно-культурного регионе находится внутри Грузии (местность Борчалы). Вот в этих местах в значении "как?" говорят "hанджары?", а в значении "где?" используется слово "hаанда?". Очень напоминает саха варианты. 

[Red Khan]

Было костер яна башлады, первое слово идентифицировал как русизм и добавил точки

Кто-то видимо пользовался словарём в Lingvo

костёр
м.
костёр, учак, ут

Но мне кажется это просто опечатка.

В якутском тоже есть улуу: Иосиф Сталин – Сэбиэскэй Сойуус Улуу Сирдьитэ.

Получается улахан и улуу разные слова?

[IarannT]

В татарском нет слова для үлкен
                                            ұлы?

[Red Khan]

В татарском нет слова для үлкен
                                            ұлы?

А что оно значит?

[bvs]

үлкен - большой по-казахски.

[Red Khan]

үлкен - большой по-казахски.

Я не знаю и словарь такого слова не находит. 

[Karakurt]

Плохо искали.

[IarannT]

зеп-зелёнай
да приходилось слышать такое.

Если в казахском есть, большой вероятность в татарском тоже.
үлкөн, өлкен - не знаю но что то похожее.

[Karakurt]

большой вероятность

не значит 100%

[Red Khan]

Плохо искали.

Раз Вы знаете, скажите тогда, какой когнат-то?

[-Dreamer-]

Вот в этих местах в значении "как?" говорят "hанджары?", а в значении "где?" используется слово "hаанда?".

Вместо nəcə и harada?

[Хворост]

В татарском, я так понимаю, должно быть ɵлкəн?

[IarannT]

Red Khan!
Хворост верно подсказал.

[Passerby]

Вот в этих местах в значении "как?" говорят "hанджары?", а в значении "где?" используется слово "hаанда?".

Вместо nəcə и harada?

Hancarı -- персизм, который уже оочень редко употребляется. В тех же шамкирских деревнях почти нулевая вероятность услышать это слово, хотя раньше гораздо чаще употребляли. Чаще всего говорят nə təhər (nətər), как мне кажется.

[Хворост]

Оказывается, я неправильно искал

[Türk]

Вот в этих местах в значении "как?" говорят "hанджары?", а в значении "где?" используется слово "hаанда?".

Вместо necə и harada?

Да, первое слово вообще на всем западе считается бакинским словом.

[Türk]

Hancarı -- персизм

[Хворост]

А у вас есть исконное h?
В любом случае, вряд ли якутское х может ему соответствовать.

[Türk]

А у вас есть исконное h?
В любом случае, вряд ли якутское х может ему соответствовать.

Бывает в говорах: haçar; hankı?;

[Red Khan]

В татарском, я так понимаю, должно быть ɵлкəн?

У Вас ө и ә какие-то странные...

[Red Khan]

Red Khan!
Хворост верно подсказал.

Да, верно. Только поди догадайся, где олы, а где өлкән.

өлкән
прил.
1) в разн. знач. старший
өлкән улы — (его) старший сын
өлкән сержант — старший сержант
өлкән савучы — старшая доярка
өлкән класс — старший класс

2) взрослый, пожилой
см. тж. олы
өлкән яшьтәге — в пожилом возрасте

3) в знач. сущ. обычно во мн. өлкәннәр
а) взрослые, пожилые
өлкәннәрне олылау — почитать пожилых
б) старейшина
см. тж. аксакал
ыруг өлкәне — старейшина рода

4) диал. ; см. зур
өлкән гамьсезлек — большая беспечность (оплошность)

•
- Өлкәннәр советы