Ү хәрефе

[_Swetlana]

а ̊ ы̌ е̌ о̌ ө̌ қ ғ w ...
Ү
Үбәргә [үбәргә], үбү, үбә - целовать.
Әнием мине яратап үбеп алды - мама меня любя поцеловала.
Үбешергә [үбе̌ше̌ргә], үбешү, үбешә - целоваться.
Туйда үбешү гаеп түгел инде ул - целоваться на свадьбе не грех.
Үгез [үгез] - бык, бычий.
Колхоз үгез бик усал - колхозный бык очень злой.
Үгетләргә [үге̌ләргә], үгетләү, үгетли - наставлять; увещевать; уговаривать.
Ул һаман кайтырга үгетләде - он всегда уговаривал вернуться.
Үги [үги] - неродной, чужой.
"Уги кыз" әкиятен белесеңме? - знаешь сказку "Падчерица"?
Үги ана - мачеха.
Үги аналарның да бик яхшылары була - и мачехи бывают очень хорошие.
Үги ана яфрагы - мать-и-мачеха.
Үги ана яфрагы - дару үләне - мать-и-мачеха - лекарственное растение.
Үги ата - отчим.
Аязның үги әтисе аны бик ярата - Отчим Гаяза его очень любит.
Үги бала - неродное дитя.
Үги балаларны мин бик кызганам - мне очень жаль неродных детей.
Үги кыз - падчерица.
Татар халкында "Уги кыз" әкияте бар - есть татарская народная сказка "Падчерица".

[_Swetlana]

Үз [үз]
(мест.)
1. свой, своя, своё.
Үз телемдә укый алу - обучение на моём родном языке.
Үз урындыгым - свой стул.
Үз урыным - своё место.
Үз сүзеңә үзең каршы киләсеңме? - ты сам противоречишь собственным словам?
Һәркемнең үз бәхете үзенә - (погов.) всякому своё счастье.
(прил.)
1. свой, собственный, личный.
Үз хуҗалыгың белән яшәү - жить своим личным хозяйством.
Үз йортыңны салу - построить свой дом.
2. свой, родной, родственный, близкий.
Үз анасы - его родная мать.
Үз кешеләр - свои (близкие) люди.
3. свой, особый, своеобразный.
Бала үз телендә нидер әйтә - ребёнок что-то говорит на своём языке.
Үз аңлавыңда - в своём понимании (жизни).

Үз акылыңда (булу) - в своём уме.
Үз алдына - само по себе; самостоятельно.
Үз аршыныңа үлчәү - мерить на свой аршин.
Үз башыннан чыгару - выдумывать, сочинять небылицу.
Үз белдеге белән (белдегенчә) - по своему усмотрению; без разрешения, самовольно.
Үз вакытында - своевременно, вовремя.
Һәр эшне үз вакытында эшләргә кирәк - всякую работу нужно делать вовремя.
Үз дигәненә ирешү - добиться своего.
Үз дигәнеңдә тору - настаивать на своём, упорствовать.
Үз дигәнеңчә - по-своему, по своему желанию, по своей воле.
Үз җае белән - своим чередом.
Үз җаена кую, Үз иркенә кую - пустить на самотёк.
Үз җилкәсенә алу - брать (взять) под свою ответственность, принять на свои плечи.
Үз җилкәсендә тату - испытать на своей шкуре.

[_Swetlana]

Үз ирке белән - добровольно, по своей воле.
Үз итү (күрү) - считать своим, поступать (с кем-л.) по-свойски.
Уз кабыңа бикләнү - уходить в свою скорлупу.
Үз казаныңда кайнау - вариться в собственном соку.
Үз кайгысы кайгы - только своё, до чужого (постороннего) дела нет.
Үз каны (сөяге) - сродственник.
Үз кеше - свой человек.
Үз колагың белән (үз күзең белән) - своими ушами (слышать), своими глазами (увидеть).
Үз колагыңа (үз күзеңә) үзең ышанмау - не верить своим ушам (глазам).
Үз көне - личная, самостоятельная жизнь.
Үз көчеңә керү - войти в силу, окрепнуть.
Үз көчеңдә калу - в силе (в силах).
Үз күзлегеннән карау - со своей точки зрения.
Үз кулы белән - добровольно, по своей воле.
Үз өстенә - на себя, на свою голову.
Уз сүзе сүз, Үз бер тиене тиен, Үз кырыгы кырык, Үз туксаны туксан - см. Үзсүзле.
Үз сүзен итү - сделать по-своему, по своему желанию.
Үз сүзең белән (сөйләү) - рассказать своими словами.
Үз сүзеңне әйтү - сказать своё слово, проявить себя (в чём-л.)
Үз урынына кую (утырту) - поставить на (своё) место, указать (его место.
Үз урыныңны белү - знать своё место.
Үз үлеме белән үлү - умереть своей смертью.
Үз хәле хәл - не до других; до других дела нет.
Үз чиратыңда (нәүбәтеңдә) - в свою очередь.
Үз эченә бикләнү - замкнуться; становиться необщительным.
Үз эшеңдә булу - делать своё дело; не обращать внимания на другое.
Үз юлыңда (йөрү) , Үз юлың белән бару- идти своей дорогой (своим путём).
Үз ягына аудару - перетянуть на свою сторону.

[_Swetlana]

Үзәк  [үзәк] - центр; центральный; ядро; стержень.
Агачның үзәге чери башлаган.
Үзән [үзән] - долина.
Авыл үзәндә урнашкан - деревня находилась в долине.
Үзбәк [үзбәк] - узбек.
Үзбәк теле - төрки тел - узбекский язык - тюркский язык.
Үзгәреш [үзгәреш] - изменение; перемена.
Үзгәрешләр күпме? - изменений много?
Үзгәртергә [үзгәрте̌ргә], үзгәртү, үзгәртә - изменять; менять.
Күлмәкнең фасонын үзгәртергә кирәк - фасон платья нужно изменить.

Үзара [ү́зара]
(нареч.)
1. между собой, взаимно, обоюдно.
Үзара ярышып эшләү - работать соревнуясь между собой.
Үзара гына әйткәндә - только между нами (говоря).
Үзара килешү - договариваться между собой.
Алар үзара дус яшәдәләр - они между собой ладили (жили в ладу).
(прил.)
1. взаимный, обоюдный.
Үзара бурычлар - взаимные долги.
Үзара бәйләнеш - взаимосвязь.
Үзара талаш/сугыш/ызгыш - междуусобица.
Үзара ярдәм/ярдәмләшү - взаимопомощь.

[_Swetlana]

Үзе [үзе]
(мест. опред.)
1. сам, сама, само.
Үзем - я сам.
Үземнеке - мой собственный.
Үзенеке [үзе̌не̌ке]
Үзең - ты сам.
Үзе - он сам.
Һәр кеше үзенең туган телен яхшы белергә тиеш - каждый человек должен хорошо знать свой родной язык.
Үзен әллә кем дип уйлау - воображать себя неизвестно кем.
Үзе уйлап карасын әле - попробуй-ка сам подумать.
Директор үзе сөйләячәк - директор сам будет говорить.
2. (о двух или более качествах одного предмета) одновременно и ..., и ....
Менә бу яхшы бүлмә: үзе якты, үзе җылы - вот хорошая комната: и тёплая, и светлая.
(сущ.)
1. сам, хозяин, глава (дома, семьи, учреждения и т. п.)
Үзе килде - сам пришёл.
2. (прост. в обращ. жены к мужу) сам.
Үзе! кил кызың белән хушлаш! - сам! иди, попрощайся с дочерью.

[_Swetlana]

Үзенә төшү бәясе - себестоимость.
Үзеннән аталану - самооплодотворение.
Үзе баш, Үзе түш - главный хозяин, полный хозяин.
Үзе генә дә - и сам.
Үзе дә ике күзе - гол как сокол.
Үзе дә йөзе, Үзе дә күзе - говорить прямо в лицо.
Үзе дигәнчә, Үзе теләгәнчә - по-своему.
Үзе куган - самогон.
Узе күреп - увидев своими глазами.
Үзе теләп - добровольно.
Минем бабаем үзе теләп фронтка киткән - мой дедушка ушёл добровольцем на фронт.
Үзе югында, Үзеннән башка - за глаза, заочно.
Үзен аямыйча - самоотверженно; не жалея себя.
Үзен сөючәнлек - себялюбие, эгоизм.
Үзенсөяр [үзе̌нсөйәр] - себялюбец, эгоист.
Бу хәтле дә үзенсөяр булыр икән! - какой, оказывается, эгоист!
Үзенә аерым - исключительный, особый, своеобразный, оригинальный; особо, особенно, своеобразно, оригинально.
Үзенә карату - завладеть чьим-л. вниманием, зачаровать кого-л.
Үзенә күрә - своего рода.
Үзенә күрә түгел - сам себя не видит (о человеке, который высокого мнения о себе).
Үзенә тарту - привлекать, притягивать (чем-то хорошим).
Үзенә хас - характерный, свойственный ему самому.
Үзең әйткәндәй, Үзең әйткәндәй әйтмешли - как сам сказал.
Үзеңә кара - как хочешь, воля твоя; сам смотри.
Үзеңә күрә - за доброту твою.

[_Swetlana]

Үзенеке [үзе̌не̌ке] - свой, собственный.
Үземнеке - мой собственный.
Үзеңнеке - твой собственный.
Үзенеке - его собственный.
Барысы да үзенеке - они все свои.
Йорты үзенекеме? - дом его собственный?
Фото үземнеке - фото моё собственное.
Аяк үзеңнеке түгел (кебек) - ноги словно чужие (не свои); ног под собой не чуешь.
Үзеңнеке үзәктә, кешенеке кештәктә - (погов.) своя рубашка ближе к телу (букв. своё в сердце, чужое под мышкой).
Үзенеке итү - присваивать.
Үзенеке тоту - припадок.
Үзенекен итү - упрямиться, упираться; добиваться своего, делать своё.

Үз-үзен - (мест.) сам себя.
Үз-үзен белми кеше - человек сам себя не знает.
Үз-үзен харап итте - сам себя погубил.
Үз-үзенә
(мест.)
1. самому себе.
Үз-үзенә ышану - верить самому себе.
Үз-үзенә юл ачу - открыть дорогу самому себе.
(нареч.)
1. про себя, ни к кому не обращаясь.
Үз-үзенә уку - читать про себя.

Үзеннән-үзе - (нареч.) сам по себе; произвольно, самовольно; самотёком; само собой, невольно, непроизвольно.
Үзеннән-үзе булган - самопроизвольный.
Үзеннән-үзе кабынып китү/яну - самовозгораться; самовозгорание.
Үзеннән-үзе аңлашыла, Үзеннән-үзе билгеле - само собой разумеется.

Үзенчә [үзе̌нчә] - нареч.
1. по-своему, на свой лад, как сам хочет.
Үзенчә яшәү - жить по-своему.
Үзенчә эшләү - сделать на свой лад.
2. по-своему, по-особенному.
Һәр чәчәк үзенчә матур - каждый цветок по-своему красив.
Һәр кеше үзенчә уйлый - каждый человек думает по-своему.
Авылда һәр йорт үзенчә төзелгән - в деревне каждый дом построен по-особенному.
3. по своему разумению, как сам понимает.
Үзенчә киңәшләр бирә - по своему разумению даёт советы.
4. (разг.) по-своему, на своём языке.
Бала үзенчә нәрсәдер әйтте - ребёнок на своём языке что-то сказал.

[_Swetlana]

Үзенчәлек [үзе̌нчәлек] - особенность, своеобразие.
Бу эшнең үзенчәлекләре бар - у этой работы есть особенности.
Үзешчән сәнгать [үзе̌шчән сәңғәт] - самодеятельность, самодеятельный.
Үзешчән сәнгать зур үсеш алды - художественная самодеятельность получила большое развитие.
Үзкыйммәт [үсқыйммәт] - себестоимость.
Продукциянең үзкыйммәте югары - себестоимость продукции высокая.

Үзлегеннән [үзле̌ге̌ннән] - нареч.
1. самостоятельно.
Узлегеннән дәрес карау - самостоятельно делать уроки.
Мин татар теле үзлегемнән өйрәнәм - я изучаю татарский язык самостоятельно.
Үзлегемнән белем тупладым - я самостоятельно накапливал знания.
2. произвольно, самопроизвольно.
Үзлегеннән шартлау - взрываться самопроизвольно.
Үзлегеннән бәхәс кузгалу - произвольное возникновение спора.
Үзлегеннән агылыш - самотёк.
Үзлегеннән/үзлегеңнән (укып) белем алу - самообразование.
Даими үзлегеңнән белем алу - постоянно заниматься самообразованием.
Үзлегеннән өйрәткеч - самоучитель.
Үзлегеннән укыган (өйрәнгән) - самоучка.

Үзсүзле - упрямый, неуступчивый; настойчивый, упорный, напористый; упрямец.
Үзсүзле булма әле, энем! - братишка, не будь таким упрямцем!

[_Swetlana]

Үк [үк] - даже. Урыныннан ук торды - даже с места привстал. Кычкырып ук җиберде - даже вскрикнул.
Үк - (с сущ. в дат. и напр. п.) до самого, аж до, вплоть до.  Өйгә чаклы үк - аж до дома. Урманга үк барып җиттем. - я дошёл вплоть до самого леса.
Үлчәргә, үлчәү - взвешивать, взвесить.
Үлән - трава, травяной.
Үр - подъём, взъезд, возвышенность, холм, пригорок. Үр өстенә күтәрелү - подняться на пригорок. Верховье реки: үргә йөзү - плыть против течения.
Үрә - (нар.) прямо, вертикально, перпендикулярно. Үрә кату - стоять прямо. Чәчләр үрә торды - волосы встали дыбом.
Үрге - верхний.
Үрнәк - прошлый.
Үрдәк - утка; утиный.
Үт [үт] - огонь. Ут сүнмәсме? – огонь не погаснет?
Үтенергә, үтенү, үтенә - просить, попросить, упрашивать/упроси́ть (о чём-л.).
Хат язарга үтенү - попросить написать письмо.
Мин сездән бик үтенеп сорыйм - я вас очень прошу.
Үтенәм сорыйм сездән - прошу вас.
Үтәргә [үтәргә], үтәү, үти - исполнять, удовлетворять, выполнять.
План үтәлде. - план выполнили.
Үтәргә, үтү, үтә - проходить; миновать; переправляться.
Миләүшә безнең йортыбыз яныннан үтеп киткән, ә без аны күрмәдек. - Миляуше прошла мимо нашего дома, а мы её не видели.
Үтәргә - быть острым. Бу пычак бик үтә икән. - этот нож очень острый, оказывается.
Үтәргә -иметь спрос (о товаре).
Үткән - прошлый.
Үткәрергә [үткәрө̌ргә], үткәрү, үткәрә - проводить; пропускать.
Кичә без әнинең туган көнен үткердек.
Үтүкләргә [үтүкләргә], үтүкләү, үтүкли - гладить.
Чалбарны үтүкләп бир әле. - погладь-ка (для кого-то) брюки.
Үсәргә, үсү - расти.

[Фанис]

Ү авазы тат., башк. телләрендә гом. төрки ö ава- зыннан килә. Ул аваз хәз. кириллек әлифбада кай- бер төрки телләрдә ө дип языла, без ошбу сүзлектә элекке ö хәрефен үзгәртмәдек, чөнки ул ө тат. өгә тиңдәш түгел, бүтәнчәрәк әйтелә.