Диалект турков-месхетинцев

[Iskandar]

По-моему, судя по описанию, огузские черты в халаджском вполне на лицо. Пусть сам по себе язык очень архаичен.

[Dana]

По-моему, судя по описанию, огузские черты в халаджском вполне на лицо. Пусть сам по себе язык очень архаичен.

Это результат конвергенции, вследствие длительных и тесных контактов с огузоязычным населением.

[Dana]

Возвращаясь к Axısqa türkçesi.

Constantinopol, linkler için çok teşekkür ederim!
Bir daha: http://www.youtube.com/watch?v=LsneBSMRZVg

Особенности, которые я заметила:
1. произношение фрикативного [ɣ]
2. произношение [ x] в конце слов - çox etc.
3. отсутствие азербайджанского [g]~[ɢ] на месте [q] - qız [qɯz]
4. вокальный сингармонизм ближе к азербайджанскому типу.

[Dana]

Constantinopol, вот про халаджский язык:
http://lingvoforum.net/index.php/topic,10741.0.html

[Erasmus]

Только будет правильно не турков, а турок. Диалект турок-месхетинцев.

[Κωνσταντινόπουλου]

Только будет правильно не турков, а турок. Диалект турок-месхетинцев.

ТУРКОВ - вполне правильно, хоть и старая норма произношения\написания.

И как вам, например, такая фраза 'в подарочном наборе для кофейного гурмана было несколько видов турок'  ?? 

[olga_maximenko]

Требуется информация о нём. Желательно с примерами.

Нашла довольно интересное исследование (точнее, целую диссертацию, с примерами): Axısqa türklərinin dili
http://ahiska.iatp.az/ahiska/1.htm

Текст на азербайджанском.

[Dana]

Нашла довольно интересное исследование (точнее, целую диссертацию, с примерами): Axısqa türklərinin dili
http://ahiska.iatp.az/ahiska/1.htm

Текст на азербайджанском.

Sağ olun!

[olga_maximenko]

Sağ olun!

Siz də sağ olun.
Sizə hər zaman kömək etməyə hazıram.

[Krymchanin]

Только будет правильно не турков, а турок. Диалект турок-месхетинцев.

ТУРКОВ - вполне правильно, хоть и старая норма произношения\написания.

И как вам, например, такая фраза 'в подарочном наборе для кофейного гурмана было несколько видов турок'  ?? 

Угу, несколько видов - месхетинцы, анатолийцы и др. ))

[Noorlan]

Нашел такую информацию по письменности турков-месхетинцев:

Meskhetian Turkish is not recognised as a separate language though ethnic Meskhetians refer to it as Ahıska Türkçäsi / Аҳыска Тÿркчäси using a variant of the Uzbek Cyrillic alphabet. For the most part, the Turkish alphabet is more widely accepted when writing, which would attempt to follow more closely with Turkish orthography and vocabulary. The majority of middle aged Meskhetian Turks received their secondary education in Uzbekistan and other former Soviet republics, therefore, when writing, the Uzbek alphabet or Kazakh alphabet, or a combination of the two is used. Meskhetian Turkish has no standardised orthography or standardised alphabet.

Meskhetian Turkish varies in severals way from Standard Turkish in pronunciation. Over the years, Meskhetian Turkish has picked up various sounds that are not represented in the Turkish alphabet. For instance, the sound [q] from Uzbek, represented by the letter q or қ in the word qabul etmäk or қабул етмäк and also the Uzbek pronunciation of the sound /ʁ/ represented by ğ or ғ instead of the Turkish. In Meskhetian, there is a obvious distinction made between [æ] and [ɛ], as opposed to Turkish. In addition to /h/, Meskhetian also makes use of the sound /x/.

Аҳыска Тӱрклӓринин Алфавити

Аа Ӓӓ Бб Вв Гг Ғғ Дд Ее Жж Җҗ Зз
Ии Ыы Јј Кк Ққ Лл Мм Нн Оо Ӧӧ Пп
Рр Сс Тт Уу Ӱӱ Фф Хх Ҳҳ Чч Шш

Ahıska Türklärinin Alfaviti

Aa Ää Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ
Hh Xx İi Iı Jj Kk Ll Mm Nn Oo Öö
Pp Qq Rr Ss Şş Tt Uu Üü Vv Yy Zz

халк or xalk - people, compare with Turkish halk
ҳӓрбир or härbir - everyone, compare with Turkish herbir
қaбул eтмӓк or eтмaх - qabul etmӓk or etmax - meaning accept, admit, receive, approve, compare with Turkish kabul etmek
чoх or çox - meaning very, compare with Turkish çok
ҳӓ or hӓ - meaning yes. Compare with Turkish evet or he or hä (rural dialect)
jox or yox - meaning no. Compare with Turkish yok or yox (rural dialect) or hayır
сaғoлун or sağolun - рaхмäт or raxmät (Uzbek origin) - meaning thank you, compare with Turkish teşekkür or sağolun
The Lord's Prayer in Meskhetian Turkish written with the Latin and Cyrillic alphabets, and Turkish.

Rabın Duası - Babamız Рабын Дуасы - Бабамыз Pederimiz

Ey, cännät'dä olan Babamız,
Adın kutsal olsun.
Mämläkätin gälsin.
Vä iştadoğun yerdä olsun
havada gibi.
Bugün ätmeğimiz ver,
Yaman edänläri bağışliyeriz,
Sän dä bizi bağışla.
Bizi yaman yerlärä yolama,
vä yamanlıdan boşat.
Çünkü mämläkät güç vä şükür Sänindür, häpäpinä. Amin

Еј, җäннäт'дä олан Бабамыз,
Адын кутсал олсун.
Мäмлäкäтин гäлсин.
Вä иштадоғун јердä олсун
ҳавада гиби.
Бугÿн äтмеғимиз вер,
Јаман едäнлäри бағышлијериз,
Сäн дä бизи бағышла.
Бизи јаман јерлäрä јолама,
вä јаманлыдан бошат.
Чÿнкÿ мäмлäкäт гÿч вä шÿкÿр Сäниндÿр, ҳäпäпинä. Амин

Göklerdeki Babamız,
adın kutsal kılınsın.
Egemenliğin gelsin.
Gökte olduğu gibi,
yeryüzünde de senin istediğin olsun.
Bugün bize gündelik ekmeğimizi ver.
Bize karşı suç işleyenleri bağışladığımız gibi,
sen de bizim suçlarımızı bağışla.
Ayartılmamıza izin verme.
Kötü olandan bizi kurtar.
Çünkü egemenlik, güç ve yücelik sonsuzlara dek senindir.

интересны алфавиты которые приводятся, но к сожалению источника откуда приведен алфавит для турко-месхетинского не приведено. В гугле вся инфа аналогичая http://en.wikipedia.org/wiki/Meskhetian_Turks просто копируется. Может кто знает больше про эти алфавиты, вернее об их происхождении?

[Alessandro]

По-моему, значительная часть того, что тут объявлено узбекским влиянием (в особенности x и "нормальное", а не турецкое литературное произношение ğ) - это просто свидетельства того, что язык месхетинских турок ближе к азербайджанскому, чем к турецкому.

[azazul]

По-моему, значительная часть того, что тут объявлено узбекским влиянием (в особенности x и "нормальное", а не турецкое литературное произношение ğ) - это просто свидетельства того, что язык месхетинских турок ближе к азербайджанскому, чем к турецкому.

Не могу согласиться, по-моим наблюдениям, ахысха тюркчеси, ближе к турецкому языку.

[LOSTaz]

http://www.axiska.narod.ru/Girish.htm Сайт о диалекте(на азерб.)
Кое-что меня удивило.
Во-первых наличием абруптивных согласных(и их употребление носит смыслоразличительный характер).
çağ(время,пора,возраст)-ç"ağ(перчатка)
kav(хвастун)-k"av(крючок)
tor(сетка)-t"or(гнедая кобыла)
paça(нижняя часть брюк)-p"aça(сжатый густой мёд)
Во вторых,ассимиляцией согласных.
NL-NN düzənlik-düzənnux
ND-NN bostandan-bostannan
MD-MN adamdan-adamnan
TS-SS atsa-assa

Потом продолжу,а пока пример текста.

Alavli yürəgin ataşsız yandi,

Bənim həyatımın mə'nası anam! (X.Acarli)

Bizə güc gələməz boran, qar, savux,

Qırx yildə bunlari biz çox görmüşux (G.Şahin)

Toprağa nə əksən, inkarmi edər,

Laxana, baklacan, qartopi, qaun (M.Səfili)

[Asan]

Очень интересно!
Я вижу много общего в языке ахыскалы с судакскими говорами крымского языка.
Например, соответственно говору (говорам) деревни Таракъташ, употребляется в отношении всех глаголов всех времен -к: крымское геледжегык мы придём, къайтыджагъыкъ - мы вернёмся. Месхетинское геледжегъух. Пдобное явление в черноморских диалектах турецкого языка, в частности, в Лазистане, но у них сильно упрощается гъ и часто къ переходит в к - геледжеик. В турецком же геледжеиз, крымскотатарском келеджекмиз. С азербайджанским я не знаком.
Далее, группа сёл Шелен, Ворун, Ускют: гелирых мы придём. Ахыска: гелирух. В принципе отличий вопиющих, кроме э как ə, от ялыбойских нет, а наши ялтинские влюблены в ахыска музыку. Да и сами турки не гнушаются нашей къайтармы.
В лексике есть кыпчакский пласт.
Кстати, язык балканских турков практически не отличается от языка Таракъташлы, по словам гасторбайтеров, но сильно отличается от турецкого. Можете мне привести свои примеры или сведения об этом диалекте?
Кстати, такой же хорон в такой же одежде танцуют члены румынской диаспоры крымских татар ногайского происхождения под похожую музыку, как и трабзонские турки.
Мне кажется, это осколки византийской цивилизации.
А вот понтийские греки на мой взгляд греками не могут быть. Это представители доэллинского субстрата, принявшие участие в формировании византийской цивилизации в греческом ключе (религиозная верхушка=культурный и просветительский вектор). Они такие же греки, как и урумы, которых мы соотносим с татами Крыма.

[Turk07]

Овощи и фркуты
kartop, картоп - картошка
kavun, каун - дыня
karpuz, карпуз - арбуз
hıyar, хыар - огурец
kabah, кабах - тыква
tamat, тамат - помидор
zerdeli, зердели - абрикос
lobya, лобья - фасоль
nuhut, нухут - соя
lazut, лазут - растения куруза
hedik, хедик - приготовленный качан кукурузы
kotoş, котош - качан кукурузы
tut, тут - тутовник
armut, армут - груша
erük, эрюк - урюк
kişmiş, кишмиш - изюм(сушенный виноградый)
üzüm, юзюм - виноград
behi, ayva - айва
gilaz, kiraz - черешня
fişna, фишня - вишя
alma, алма - яблоко
timal, тимал - слива
çançür, чанчюр - дикая слива
cincar, джинджар - крапива
nar, нар - гранат
buğday, бугъдай - пшено
lahana, лахана - капуста
şevteli, шевтели - персик
saman, саман - сено
cevüz, джевюз - орех
hurma, хурма - хурма
çigelek, чигелек - клубника
biber, бибер - перец
kara biber, кара бибер - черный перец
soğan, согъан - лук
sarmusah, сарму(ы)сах - чеснок
pörçükli, пёрчюкли, saüzi, савюзи - морковь
sebzi, себзи - овощи
pörçükli, пёрчюкли - морковь
tiken, тикен - колючка
acırıh ot, аджырых от - вид сорняка - кто знает его название на русском допиште.
ot, от - трава
acıka, аджика - аджика
şeker - сахар
çarhala, чархала - свекла
turşı, туршы - молосольное
encür (Çünteli - Ahıska), incir (Zanavli - Adiğün), инджир - инжир
tut, тут - тутовник (щелковник)
temal, темал - зеленная алыча (в стамбульском турецком - yeşil erik).

[Turk07]

Животный мир (Дикие и домашние)

karınca, къарынджа - муравей
petek, петек - пчела
kinkila, кинкила - камар
kaba arı, къаба ары - шмель
arı, ары - оса
sinek, синек - муха
boçeça, бочечя - паутина
kuyruh, куйрух - хвост
matlı, матлы - червяк
kaç kaç, къач къач - сорока
kelem küşi, къалям куши - ласточка
kutsi kuyruh, куцы куйрух - короткохвостый
nahır, нахыр, pada, пада - стада
avı, авы, аы - медведь
canavar, джанавар, börü, бёрю, kurt, курт - волк
pitik, pıtık, питик, pito, пито - щенок
tsıntal, цынтал - катенок
pisik, писик - кошка
tobdi, тобди - клубок ниток
igne, игнэ - иголка
tana, тана - телёнок
düge, дюге - телка
inek, инек - корова
mal, мал - скот
tavuh, тавух - курица
tosun, тосун - бык
koç, коч - баран
tavar, тавар - баран
küli, кюли (Азгурли), ğuli, гъули (Чюнтали) - индюк
ördek, ёрдэк - утка
ğaz, гъаз, kaz, къаз - гусь
topuz, топуз - зубр
camuş, джамуш - буйвол
hulili, хулики (Азгур, Занав), гъаджидже (Чунта) - ящерица
it, ит - собака
çuçul, чучул - цыплинок
katır, къатыр - мул (скрешеный лощидь и ишак)
deve, дэвэ - верблюд
donuz, донуз, çoçka, чочкъа, çoçha, чочха - свинья, хряк, кабан
maymun, меймун - объязана
karğa, каргъа - ворона
çelen kuşu, чялян кушу - ? (русский перевод не знаю )
pıtbıldıh, пытбылдых - перепелка
tilki, тилки - лисица
ceyran, джейран - джейран
hotik, хотик, eşeğin balası, ещегъин баласы - осленок
kepter, кептер, gögerçin, гёгерчин - голубь
çiyan, чийян - скорпион
çeban, чебан - чирик
babaço, бабачо, karakurt, каракурт - паук
kirpiitken, кирпиитикен - ежик
at, ат - конь
tay, тай - жеребенок
kuzu, кузу - ягненок
keçi, кечи - коза
sıçan, сычан - мыш
kelemiş, келемиш - крыса
tavşan, тавшан - заяц

[Turk07]

Родственики семейные термины
nene, нене, abay, абай - бабушка
dede, деде, babay, бабай - дедушка
aba, аба, ana, ана - мама
baba, баба - отец
büyük ağa, бюйюк агъа - дед
ağa, агъа - уважаемый старик
aksahal, аксакал - старик
ihtiyar, ихтияр - пожилой

tada aka, тада ака - старший
abla, абла - брата жена
bacı, баджи - сестра
gelin, гелин - невеста
yenge, йенге - приводит невесту
sahducı, сахдуджи - дружок на свадьба
arhadaş, архадаш - друг
kardeş, кардаш - брат
ikicanlı, икиджанлы - беременая
boünda, боюнда - беременная
йеген, yegen - племяник

по отцовоской стороне
еми, emi, ами, ami - дядя
биби, bibi - тетя

по женской
hala, хала - тетя
tayı, таи - дядя

Далее
gürüm, гюрюм - золовка
badcanah, баджанах - мужья сестер
kaynata, къайната - свекр
kaynana, къайнана - свекровь
kirva, кирва - крестный

peltek, пелтекъ - заика

Термины человеческое тело
инсан, insan, адам, adam - человак
başa, баша, kafa, кафа - голов
üz, юз - лицо
saç, сач - волосы
kıl, кыл - волосы на теле
arın, арын, peşene, пешене - лоб
kaş, каш - брови
kiprik, киприк - ресницы
burun, бурун - нос
kulah, кулах - ухо
göz, гёз - глаза
diş, диш - зуб
totah, dudak, тотах - губы
çenge, ченге - челюсть
ğıze, гъызе - десна
yanah, янах - щека
heçö, хечо - затылок
sahal, сахал - борода
büüh, бююх - усы

gırtlah, гыртлах - гортянь
boğuz, богъуз - глотка
boün, боюн - шея
tal, тал - плечи
kol, кол - рука
dilsek, дильсек - локоть
avuç, авуч - ладонь
parmah, пармах - палец
tırnah, тырнах - ногть
ümrüh, юмрюх - кулак
bilek, билек - кисть
gözg, гёзгь - грудь
kaburğa, кабургъа - ребра
karın, карын - живот
göbeg, гёбег - пупок
puş, пуш - пузо
çicik, meme, чиджик,меме - грудь женская

bud, буд - ляжка
diz, диз - коленка
ayah bileği, аях билегъи - голень
ayah, аях - нога
taban, табан - пятка

Внутренние органы

aş kazan, аш казан - желудок
böbrek, бёбрек - почки
bağırsuh, багъарсух - кишки
yürek, юрек - сердце
ciger, джигер - печень

tamar, тамар - вены
cantamur, джантамур - артерия
miya, мия - мозг
ahıl, ахыл - ум

[Turk07]

Ahıska Türkleri, Anadolu Türkçesinin Ahıska ağzı denilen şekliyle konuşmaktadırlar. Bu ağız, Yukarı Kür ve Çoruh bölgesinin ortak dilidir; Posof başta olmak üzere Ardahan, Şavşat, Artvin, Ardanuç ve Oltu çevresinin ağzı, Ahıska ağzının ortak özelliklerini taşımaktadır.

Ahıska Türkleri, 1828 yılında Anadolu Türklüğünden koparılmış ve 1944 yılında da Türkistan'a sürülerek Anadolu'dan uzaklaştırılmış olmasına rağmen, günümüzde de bu ağzı muhafaza etmektedir.

Çoğu Anadolu ağızlarında bulunmayan fakat Ahıska ağzında bugün de kullanılan bir söz demetini aşağıda takdim ediyoruz. Bu sözlerin Anadolu Türkçesindeki karşılıklarını veriyor ve Ahıska ağzına göre birer cümlede kullanıyoruz. Ne var ki, alfabede bulunmayan seslerin bulunduğu bu ağızdaki bütün kelimelerin ses özelliklerini vermede güçlükle karşılaştık.

1. Aba: Anne/ Kız Zernişan, aban nerede?

2. Abla: Yenge/ Abla, taday işe getti mi?

3. Ahor: Ahır/ Ahorun kapısıni açuh unutmişin.

4. Ana: Anne/ Anay geldi mi?

5. Aprak: Ters (Mecazi olarak huysuz)/ Eydür ama birez aprakluhi var.

6. Ayhuriya: Boşu boşuna/ Hep ayhuriya konuşiyersin!

7. Baci: Kız kardeş, abla/ Baci soğandan aci veya başımın taci.

8. Baga: Ahırda hayvanların yemliği/ Bagayı samaninen doldurdum.

9. Bayah: Demin, az önce/ Bayah seni gördüm, nerden geliyerdin?

10. Bed: Çirkin/ Karısi bed olanın gövli dişarda olur.

11. Bibi: Babanın kız kardeşi, hala/ Züleyha bibi bize geldi.

12. Buclanmah: Karıncalanmak/ Ayaklarm buclaniyer.

13. Cucul: Civciv/ Cucullara yem ver!

14. Çoç etmah: Emeklemek/ Bizim çocuh çoç ediyer, birezden gezer.

15. Deh düşmah: Farkına varmak/ Oradan kaç kere geçtim dehdüşemedim baci!

16. Deremet: Mahsul/ Bu seneki deremet çoh eydür.

17. Dirgen: Üç veya dört dişli harman aleti/ Samani dirgeninen yay, kurusun!

18. Elefese/telefese: Telâşa kapılmak/ Suçuni biliyer da elesefeye kaldi!

19. Emi: Amca/ Bu benim emimin oğlidür.

20. Eşki Hamur: Hamur mayası / Eşki hamuri böyüttünmi gelinim?

21. Goroh: Kesek/ Goroği atar gözün çıhardurum.

22. Ğorğlamah: Köpek boğuşması/ Ne yerde ğorğlaniyersin, gahsana!

23. Hab: Komşuların birbirine ödünç süt vermesi/ Südüm az idi hab ettim.

24. Hecet: Alet/ İşe gedende hecetin yanan al.

25. Harmutlamah: Suyu ılındırmak/ Kızım bu suyi harmutla da abdas alem.

26. Haro: Zahire ambarının her bir bölmesi/ Haroda buğda kalmadi.

27. Hedik: Haşlanmış mısır veya buğday/ Hedik çoh yemah ey degül.

28. Hıraklanmah: Yemeğin yanması/ Geldim ki pilav hıraklanmiş!

29. Juryal etmah: Titremek/ Sürgün ahlıma gelende etlerim juryal ediyer.

30. Kodluh: 16 kg ölçülü kab. / Komşiya bir kodh lazut borcum var.

31. Küntlemah: Hamuru yuvarlayarak yufka açmaya hazırlamak / Hamuri küntledim sen de açmağa baş

[Turk07]

32. Koyermah: Salı vermek, bırakmak / Hayvanların ipini aç koyer getsin.

33. Keklanmah: Tavukların toprakta eşelenmesi/ Ne keklaniyersin, bir şey mi yitürdün?

34. Kevlemah: Toprağı kazmak/ Topraği kevle de bu çigidi ek!

35. Kınilamah/kınnamah: Nişan almak/ Adamın gözüni kıniladım.

36. Kıryal: Tertemiz/ Havliden içeri girduh ki evleri kıryal ediyer.

37. Kotoş: Mısırın meyvesi/ Tallada kotoşlari gördün mi?

38. Kudre: Korunaklı/ Burada oturah, biraz kudredür.

39. Kıbal: Öylece, o şekilde/ Yohardan o kıbal düşdi ki belini kırdi.

40. Kuntlamak: Zıplamak/ Keyfinden kuntliyer!

41. Kurdalama: Kurcalama, karıştırma/ O işleri kurdalama!

42. Kuyulmah: Kaynaktan yüzükoyun su içmek/ Nesil da kuyulmiş su içiyer!

43. Lazut: Mısır/ Bu sene ey lazut oldi.

44. Lelevün etmah: Karmakarışık etmek/ Çocuhlar evi lelevün etmişler!

45. Leçek: Başörtüsü / Bilor nene, leçegin geline ver yahasın.

46. Makval: Böğürtlen/ Makval toplamaya gediyerim.

47. Maslatmah: Sağımdan önce buzağının ineğin memesini bir miktar emmesi/ Kız Narhanım, sen inegi maslat, ben de geliyerim.

48. Menç: Kalçanın üst kısmı/ Bögün mençlerim ağıriyer.

49. Mires: Meret (Beddua) / Vay mirese kalsın.

50. Motot: Sümük/ Ola mototun silsene!

51. Mur: İs, kurum/ Kazani kucahlamiş, üstün mur etmişsin.

52. Nekaten: Ne kadar/ Nekaten dediysem de beni dinlemedi.

53. Nikart: Civcivin yumurtadan çıkma işareti/ Bah ki kuruğun altındaki yumurtalar nikartlamiş mi?

54. Nikor: Sakar/ Nikor inegin südi kesildi.

55. Nuğda: Nokta/ Nuğdasıni görememişsin!

56. Ohçur: Uçkur / Ohçuruna sahap ol.

57. Pati: Patlamış mısır/ Biraz pati patlad da yiyah.

58. Pıpın etma: Kaynama, coşma/ Pinde cucullar pıpın ediyer.

59. Pileki: Ekmek pişirilen toprak kap/ Teze pilekilerde çadi bişürdüm.

60. Pin: Kümes/ Tavuhlari pine kapattın mi?

61. Pitik: Enik/ Komşunun dört tene pitigi var.

62. Poç: Koçan/ Lazudun poçuni tanalara verin.

63. Ponçah: Saçak/ Gelinin ponçahli bir tavşali var.

64. Pağaça: Pilekide pişen büyük ekmek/ Teze pağaça yoh mi?

65. Puti sönmiş: Enerjisi kalmamış/ Eski Orhan'dan bir şey kalmamiş, ela puti sönmiş ki...

66. Puvar: Pınar/ Puvara su içmeye getti.

67. Sebi: Körpe çocuk/ O sebiye nesil da kıydın?

68. Siçremah: Zıplamah/ Sevincinden siçriyer.

69. Şırat: Peynir suyu / Şıratsız peynir kuru olur.

70. Şoğurt: Aşırı akan ağız suyu/ Ola şoğurtli, buriya gel!

71. Toyhana: Düüğün mekanı (Açık havada) / Toyhanada kız saraflanmaz.

72. Teşennüs: Vesveseli / Teşennüsli işlere karışma.

73. Tada: Ağabey, baba/ O, senin tadandur, ne dese yapacan!

74. Talda: Ağaç, kaya veya damın altı/ Yağmurda islanma, taldaya gel!

75. Tavli: Semiz/ Kuziler tavlandi mi?

76. Tebehet: Tabiat, huy/ Seyfo'nun tebeheti çoh kötidür.

77. Tebelleş olmak: Musall

[Turk07]

78. Yaba: Ağaçtan yapılmış harman aleti/ Yabay al da bu samani merege doldur.

79. Zafli konuşmah: Yüksek sesle konuşmak/ Ne zafli konuşiyersin, sağır mi var?

80. Zati: Zaten/ Adamın camuşi ölmiş, oğli demiş ki, "Baba zati satacahduh!"

81. Zırza: Kapı sürgüsü/ Havliyi dolan, kapının zırzasıni çek de gel.

82. Zoğ: Sırt/ Çubuği zoğuna gerdim.

83. Zuhum: Zıkkım/ Bene ne zuhum degdi ki hastalandım!

84. Zuhumlanmah: Yemek(öfke sözü)/ Terekde kete var, al da zuhumlan!

85. Zuk: Kambur/ Çoh ağır kaldurma zuklanursun!

Ahıska Türklerinde çocuk sözleri (Детские слова):

1 Pepe: Ekmek

2 Tutu: Su

3 Tata: Çorba

4 Qaqa: Şeker

5 Cici : Güzel

6 Papul: Yemeni

7 Tütüle: Zurna

8 Puçi: Dana

9 Pipi: Çocuk

10 Böbö: Böcek

11 Ee: Çamur, pislik, dışkı

12 Pupu: Yara

13 Koko: Küçük ekmek

14 Tay tay: Çocukların ilk ayakta durmaya başlaması

15 Hoppa: Gezme, çocukların kucakta dışarıya çıkarılması

16 Tüdüüt: Araba

Züleyha Ninenin Anlattıklarından

Bu hekiyayi, 1910 Ahısha'nın Gomora kövünde dünyaya gelen, 1926 yılında Herolu Otaroğullarından Muhammet dedemle evlenen ve 2000 yılında Azerbaycan'da vefat eden Züleyha nenemden dinlemiştim.

Ağızdan ağıza aktarılarak günümüze ulaşan bu hekiyadan aklımda kalanlar şöyledir:

"Bizim oralarda bir Palli abla varimiş. Palli abla boğozuna çoh düşkün imiş. Bir gün ev şennigini dügüne yolladuhdan sora, cani hinkal çekiyer. Hinkali yapiyer, bişüriyer, yemeye başlamah işteduğunda bahiyer ki, kaynatasi eve teref kuyulmiş geliyer. Bu da elefeseye kalıp hinkali gügüme tökiyer. Bu gügümi, sekünün yanına koyiyer. Ecele davranan kaynata, gügümi kapar kapmaz ayahyoluna gidiyer. Tehret yaparken olacahlar belli..."

Meseleyi eşiden bir aşıh, bu sözleri koşmiş:

Komşunun inegi doğurdi

O da severdi yoğurdi

Ağzından ahiyer şoğurdi

Ne pintidür Palli abla.

Bezenur geder dügüne

Kimse çıhamaz ögüne

Hinkali töker gügüme

Ne acgözdür Palli abla.

[Turk07]

Остальное

bala, бала - дитя
küf, кюф - плесен

ğözgü, гюзги, ayna, айна - зеркало
şarap, шарап - вино
şuşa, шуша - стекло
potlika, потлика - бутылка
tava, тава - сковордка
kazan, казан - казан

botik, ботик - сапоги
kapı, капи - двери
kilit, килит - замок
açacah, ачаджах - ключи
legen, леген - тазик

yemen, йемен, yemel, йемель - туфли
şarval, шарвал - штаны
mum, мум - свеча
dastarhan, дастархан - скатерть
ayahyol, айахъйол, уборна - туалет
kumğan, кумгъан - кувшин
gügüm, гюгюм - ковшик
don, дон, ton, тон, tuman, туман - трусы
ton gömlek, тон гёмлек - нижнее белье
kopçi, копчи - пуговица
tel, тель - нитка, проволки
kuti, кути - коробка
kutsı, куцы - заноза
kaytan, кайтан - шнурки
örtme, ёртме - навес

kemelek, кемелек - лук
ok, ок - стрела

atılmah, атылмах - прыгать
güç, гюч - сила
ahır, ахыр - конец
ahrında, ахрында - в конец

kırpmah, къырпмах - моргнуть

henek, хенек - шутка
henekleşme, хенеклешме - шутить

melim, мейлим учитель
mektup, mekteb - школа

toy, той - свадьба, веселья
bayram, байрам - праздник

tabah, табах - тарелка
minder, миндер - матрас
yastuh, ястух - подушка
örgen, ёргъан - одеало
lenger, ленгер - поднос

baca, баджа - чердак
zıncır, зинджир - цепь
tüfek, тюфек - ружье
çimmeh, чиммах - купаться
peşkir, пешкир - полотенце - пешене (лоб) кири(пот, грязь)
kabezi, къаббези - тряпка для пасуды ("къаб" - посуда "без" - тряпка)
kabacah, къаббеджах - посуда
peştamal, пештамал - фартук

[Turk07]

*Aba - ana 1/86. *Açtur - açtırmak 1/218 *Açuh - açık 1/69 *Açuhluh - açıklık *Ağnat - (anlat) dili ağırlaştırmak 1/267 *Altun -altın 1/52, 147, 165. *Anğırmah -anırmak 1/311 *Anğut - ördeğe benzer kızıl renkli bir kuş. 1/93 *Artuh -fazla 1/99 – 2/137 *Astur -astır 1/221

*Bağarsuh -bağırsak 1/502 *Balduz -baldız 1/457 – 3/713 *Baturdi - batırdı 2/73 *Beg - bey 1/22 *Bekit -sağlamlaştır 2/309 *Belemek - çocuğu beşiğe sarmak 3/270 *Biçah - bıçak 1/384, 2/176, 3/18 *Biçahla -bıçak vur 3/340 *Bilür -bilir 2/22 *Bilezük -bilezik 1/518, 2/82 *Bilezüklenür –bilezik takar 3/205 *Böri -kurt, canavar 1/36, 2/97, 3/219

*Çaruh -çarık 1/381 *Çeküç -çekiç 2/287 *Çekürge -çekirge 1/490 *Çepiş -altı aylık keçi yavrusu 1/368 *Çertti -işaret için yonttu 3/426 *Çevrüldi -çevrildi 2/230 *Çevür -çevir 2/82 *Çil -ben 3/139 *Çolah - sakat 1/381 *Çor -avret yeri 3/121-122

*Eksük -eksik 1/105 *Ektür -ektir 1/223 *Enük -enik, hayvan yavrusu 1/72 *Enükledi -yavruladı 1/308 *Etmek -ekmek 1/101 *Erinür -üşenir 1/201 – 2/28 –3/93 *Erük -kaysı erik gibi meyvelerin genel adı 1/69, 2/282 *Etik -pabuç, edik 1/68 – 2/49- 3/97 *Evürdi-tevürdi –evirip çevirdi 2/81

*Gine -küçültme edatı (kiçgine-küçücük; azgine-azacık) 3/359

*Ilığ - ılık 1/31, 64

*İçtür -içir 1/218, 1/177 *İçürdi -içirdi 1/177, 2/173 *İsit -ısıt, ısıtmaya tutmak 1/210 *İsitti -ısıttı 1/209

*Kaçur -kaçır 2/75, 166 *Kaçtur -koştur 2/189 *Kaftan -elbise, kaftan 1/435 –3/109 *Kah -meyve kurusu, pestil 2/182 – 3/155 *Kapturur - kaptırır, çaldırır 2/189 *Karaçi -kapıları dolaşan dilenci 1/445 *Kaşka at -gözlerinin çevresi kara olan at 1/426 *Katturdi -ekletti, kattırdı 2/189 *Kestür -kestir 2/195 *Kıstur -kıstır 2/191 *Konğuz -osurgan böceği 3/363 *Konşi -komşu 1/435 *Koşni -komşu 1/435 *Koy -koyun, davar 1/31, 2/15, 3/5 *Köti -kötü 3/341 *Kuymak -hamur yemeği 3/173

*Laçın -yiğit adam 1/410 *Laçın -şahin 1/410

*Meh - (genelde hayvan için "meh-meh") "al, işte" 3/213

*Ohşadi -benzedi 1/283 *Ottuz -otuz 1/142

*Ögren -öğren 1/252 *Ögret -öğret 1/261 *Ögey -üvey 1/123 *Ögse -övse 1/278 *Ögüt -öğüt 1/51, 3/46 *Öldi -öldü 1/104 *Pışıh -pişmiş 1/379, 2/124, 3/23

*Sagız -sakız 1/365 *Saçtur -seçtir 2/183 *Sarmusah -sarımsak 1/527 *Sattur -sattır 2/183 *Sekkiz -sekiz 1/365 *Segirt -koş, koştur 3/431, 2/274 *Sekü -seki 3/230 *Sevün -sevin 2/153 *Sıhtur -sıkıştır 2/186 *Sırıh -çadır direği, sırık 1/381 *Sidük -sidik 1/389 *Sögüş -sövme, sövüş 2/107 *Sögüt -söğüt n 1/356, 3/134 *Sürtük -ezilen, sürtülen her şey 1/477

*Tal -dal 1/412, 2/105, 3/156 *Tamlamak -damlamak 2/26 *Tamur -damar 1/362 *Tarıl -bir nesne ötekisi için yaymak 1/15, 2/126,3/6 *Tavar -davar, koyun 1/234, 3/334 *Tavarluh -mal konan yer 1/503 *Tavran -davran 2/240 *Tayan -dayan 3/191 *Tayah -dayak 1/417 *Tayturdi -düşecek konumda 3/192 *Temür -kutup yıldızı 3/383 *Temür -demir 1/42- 3/253 *Tene -tane (kaçtene,birtene) 3/44 *Tepük -tekme 1/386 *Teşük (Deşük)-deşik 1/387 *Tezek -hayvanın kurumuş tersi 1/386 *Tıhın -fazla ye 2/147 *Tın -soluk (tınım yok) 1/339 *Tire -dikili direk 3/262 *Togurttur -doğurt 2/173 *Toli -dolu 1/139, 3/233 *Ton -don 1/19, 2/88, 3/25 *Tök -dök 2/19 *Törpi -törpü 3/275 *Tul -dul 3/133 *Turuş -duruş 2/95 *Tüngür (Düngür) - dünür 2/190, 3/362 *Tütün -duman 1/400

*Ulat -ulutmak 1/213 *Uzah -uzak 1/66 – 380

*Üleşdi -paylaşdi 1/189

*Yal -at yelesi 3/13-160 *Yanğılma -yanılma 3/59 – 380 *Yaptur -yaptır 3/93 *Yapuş -yapış 3/53 *Yaruh -yarık 3/15 *Yastuh -yastık 3/43-107-302-320 *Yazuh -günah, suç 1/16, 2/169, 3/16 *Yazuhluğ -günahlı 3/50 *Yengi -şimdi, yeni 1/376, 3/369 *Yigirmi -yirmi 3/48 *Yigit -yiğit 1/25, 3/8 *Yitük -kaybolmuş şey 2/115, 3/18 *Yitür -kaybettir 3/67 *Yügür -ügür, beşiği salla 1/275, 3/9

Источник:  Mehmet Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul 2001, s 808. 2. Kitabın aslı Arapça olup 1915 senesinde basılmıştır. Fakat biz burada gerek Osmanlıca gerek Latince'den istifade imkanı olmasını düşünerek Türk Dil Kurumunun 1985 senesinde basılmış olduğu tercemeli nüshasını kullandık. 3. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 9/446-447. - слова из Диван-Лугат, которые полностью совпадают с нашим говором.

[Turk07]

пример:
"Ahıska gül idi gitti, ahli dil idi gitti... Söyleyin sulatan Mahmuda İstanbulun kilidi gitti...".

Текст на крымскотатарском языке:
Feyzi ağa Suvdaq rayonı Ayserez koyünde 1927 senesi 1-mayısta doğdı. Qorantası, ruhaniylerden olğanı içün, koyni terk etmege mecbur oldı, çoq azap çekti. 1944 senesi alman basqıncıları onı mecburiy işlerge aydadılar. 'Ostarbayter', lagerlerde mabüs oldı, siyasiy qaçaq olaraq 1948 senesi Türkiyege barıp tüştü. Mında litseyde oqudı, soñra Ankara universitetini bitirdi.

Наши диалект:
Feyzi ağa Sudağ rayoni Ayserez kövünde 1927 senesi 1 mayısta toğdi. Karındaşi ,ruhaniyelerden olduğu içün , kövüni terketmeye mecbur oldi, çoh azap çekti. 1944 senesi alman baskıncıları onu mecburen işe aldılar. Osternayter lagerlerde mabüs oldi, siyasi kaçah olarah 1948 senesi Türkiye ye geçti. Orda lise de ohudi, sora Ankara universitesini bitirdi.

[Turk07]

У нас есть небольшие различия по селам, например, те кто Азгурли, говорят aynadım, те кто Занавли ağnadım, другие говорят qandım. У нас также есть твердая Къ - Q
Как вы знаете делимся на йерли и терекеме. У терекеме свой диалект, мы говорим gendim, они özüm, мы говорим - бен, они мен. Есть йерли Оталы (селение), они практически, как терекеме говорят.
Масшабного изучения нашего диалекта на русском языке нет или очень мало, есть источники на турецком.
Есть несколько исследователей, собиравшие фольклор, словарь. Один словарь, вроде бы в Москве опубликовали (какой он у меня информации нет), другой, если не ошибаюсь, большой охватив практически все различия по селам, лежит и ждет своего спонсора.