Азербайджанский язык (Azərbaycan Türkcəsi)

[Türk]

Эльвин, я ж говорю, начинай потихоньку выкладывать аудиозаписи этих неологизмов. Популяризируешь их заодно. Я слушаю время от времени твой канал, хорошо получается.

Так и быть, запишу как нибудь в конце недели. 

[Türk]

Примеры использования Турецких неологизмов из сайта директора Института Лингвистики Фахреддина Вейселли:

anlam, yönüm, gündəm, araşdırma, qavramlaşma, özəllik, gerçəklik, nəsnə, qavram, söyləm ...

http://www.veyselli.com/pdf/DAD_2012_11_Veyselli_147-161.pdf

araşdırma, gerçəklik - азербайджанские слова, есть в любом словаре советского периода.

"gerçəklik" в значении "реализм" ?

[Türk]

Дрими где то спрашивал, почему в Азербайджане нет суффикса -yor (настоящее время), вот тут наткнулся на такое, речь о западных диалектах Азербайджана:






Türk dillərində zaman kateqoriyası

[Calle]

Примеры использования Турецких неологизмов из сайта директора Института Лингвистики Фахреддина Вейселли:

anlam, yönüm, gündəm, araşdırma, qavramlaşma, özəllik, gerçəklik, nəsnə, qavram, söyləm ...

http://www.veyselli.com/pdf/DAD_2012_11_Veyselli_147-161.pdf

araşdırma, gerçəklik - азербайджанские слова, есть в любом словаре советского периода.

"gerçəklik" в значении "реализм" ?

ҝерчәк
1. верный, достоверный, действительный, реальный, правдивый; 2. правда, всерьез; 3. верно, действительно;

ҝерчәкдән
всерьез

ҝерчәкләнмәк
стать истиной, оказаться верным

ҝерчәклик
1. правдивость, достоверность; 2. действительность, явь;

[-Dreamer-]

Дрими где то спрашивал, почему в Азербайджане нет суффикса -yor (настоящее время), вот тут наткнулся на такое, речь о западных диалектах Азербайджана:

Ну вот, это, по сути, он и есть.

[-Dreamer-]

Так и быть, запишу как нибудь в конце недели. 

Да когда хочешь, это не горит.

[Calle]

Дрими где то спрашивал, почему в Азербайджане нет суффикса -yor (настоящее время), вот тут наткнулся на такое, речь о западных диалектах Азербайджана:






Türk dillərində zaman kateqoriyası

В Казахе и Борчалы это тоже есть в несколько иной форме: gedeir, gəleir.

[Alenarys]

Эльвин, я ж говорю, начинай потихоньку выкладывать аудиозаписи этих неологизмов. Популяризируешь их заодно. Я слушаю время от времени твой канал, хорошо получается.

Так и быть, запишу как нибудь в конце недели. 

Тоже нравится тебя слушать!

[Türk]

В Казахе и Борчалы это тоже есть в несколько иной форме: gedeir, gəleir.

Так правильнее. А еще: görör, duror.

[-Dreamer-]

Тоже нравится тебя слушать!

Как будто тебе интересны азербайджанцы и их язык. Я помню твоё отношение...

[Alenarys]

Тоже нравится тебя слушать!

Как будто тебе интересны азербайджанцы и их язык. Я помню твоё отношение...

Не переживай, к русским у меня такое же отношение... Главное, чтоб человек был хороший. Ну у тебя другой взгляд, да. Ты по горстке людей о всей нации судишь.

[Red Khan]

Кхм. Господа и эфендилер, не отвлекаемся от темы языка.

[-Dreamer-]

Не переживай, к русским у меня такое же отношение...

Я о тебе уже давно не переживаю.

Ты по горстке людей о всей нации судишь.

Нет. Просто определённые люди всегда влияют на восприятие. А со всей нацией пообщаться невозможно.

[-Dreamer-]

Кхм. Господа и эфендилер, не отвлекаемся от темы языка.

Извините. Политики не допустим!
Кстати, а Вы ведь могли бы быть модератором этого раздела. Даже в выборах тогда участвовали.

[Alenarys]

Кхм. Господа и эфендилер, не отвлекаемся от темы языка.

Сам ты дилер!

[Red Khan]

Кстати, а Вы ведь могли бы быть модератором этого раздела. Даже в выборах тогда участвовали.

Не обременён знанием матчасти, к сожалению.

[Türk]

Интересный диалект есть у жителей Илису, это на северо-западе страны в Гахском р-не Азербайджана. Какая то таинственная связь есть с Османцами и возможно с Крымскими татарами.

[Türk]

Материал о говорах турок территории АрмССР (до депортации 1988), указанных на карте (примерно):


Azərbaycan dilinin Çəmbərək və Kar­van­sa­ray şi­və­lə­ri

[Türk]

Некоторые части из материала:

Qa­ra­qoy­un­lu şi­və­lə­rin­də müşa­hi­də olu­nan di­şa­ra­sı z (d) sə­si, si­fə­tin azalt­ma də­rəc­ə­si­nin - rın­qı (-ırın­qı) şə­kil­çi­si, Göy­çə şi­və­lə­rin­də sağ­ır n -in güclü möv­qeyi, əmr şək­li­nin 2-ci şəxs tə­kin­də qə­dim - ay­ın, -ağ­ın şə­kil­çi­si­nin iş­lən­mə­si, xə­bər şək­li­nin in­di­ki za­ma­nı­nın 2-ci şəxs tək­də -an ( alır-an ) şə­kil­çi­si, Ay­rım şivə­lə­rin­də 1-ci şəxs cəm­də -ax xə­bər­lik şə­kil­çi­si­nin ( alır-ax ), 2-ci şəxs cəm­də -sa­nız şə­kil­çi­si­nin ( alır-sa­nız ) iş­lən­mə­si, nəq­li keç­mi­şin 1-ci və 2-ci şəx­slə­rin tə­kin­də şəxs şə­kil­çi­si­nin qa­pa­lı sa­it­li ol­ma­sı ( al­mış-ım, alıf-­sın )... dil ta­ri­xi üçün ma­raq­lı fakt­lar­dır və əha­li quş ki­mi öz yu­va­sın­dan uçu­rul­sa da, bun­la­rın vax­tın­da qey­də alın­ma­sı gə­ləc­ək təd­qi­qat­lar üçün ge­niş ma­te­ri­al ve­rəc­ək­dir.

Оказывается у нас в говорах был/есть межзубый "z" ("d") который как я понимаю тот же звук что и в туркменском! Это находка. И суффиксы времени тоже интересны (almış-ım, alıfsın), как Анатолийские.

Söz­lə­rin ilk səs­lə­ri­nin düşümü - örüx`, ör­məx`, örümçəx`, örgü, oha­la­max; umax, umu­şax, oxa­rı, uxa, ya­xud söz da­xi­lin­də səs düşümü - oxan­tı (ov­xan­tı), qa­çı (qay­çı), qu­rux (quy­ruq), heca düşümü - gət­di (gə­tir­di), qar­da­lı (qa­rğ­ı­da­lı) hal­la­rı bir da­ha tə­s­diq edir ki, va­hid döv­lə­tin ol­ma­dığı, va­hid tə­sər­rü­fat, iq­ti­sa­diyy­at və əla­qə­lə­rin zə­if ol­duğu, mək­tə­bin, maa­ri­fin ha­mıya müyəs­sər ol­ma­dığı min il­lər ər­zin­də di­lin tə­bii, na­tu­ral in­ki­şa­fı pro­se­sin­də söz­lə­rin fo­ne­tik qa­bığ­ı­nın dəy­iş­mə­sin­də fo­ne­tik ha­di­sə­lər çox böyük ro­la ma­lik olur. Al­fa­tın - Əf­la­tun, bay­da - badya, yalnış - yan­lış, zı­pır - zır­pı, dor­­ğa - doğ­ra, arğ­ı­max - ağ­rı­maq, xar­ma­lı - xa­m­ra­lı, yam­şax - yaş­­maq, hə­məcc­ər - mə­həcc­ər, xo­sul­max - so­xul­max, xunc­ur - xurc­un, fə­sa­rət - fə­ra­sət, təl­pəx` - pəl­tək, arc­ıd -ar­dıc, Mə­ha­lət - Mə­la­hət... ki­mi çox­say­­lı söz­lər­də me­ta­te­za­nın ro­lu sözün ta­ri­xi inkişa­fın­da səs­lə­rin yer­dəy­iş­mə­si­nin əhə­miyy­ə­ti­ni xüsu­si qiy­mət­lən­dir­məyi tə­ləb edir.

Şi­və­lər­də yal­nız da­maq ahə­ngi dey­il, do­daq ahə­ngi də güclü olmuş­dur. Vu­rğ­u­nun çox­hec­a­lı söz­lər­də çox za­ma­ni ilk hec­aya düşmə­si də qə­dim­lik, il­kin­lik əla­mət­lə­rin­dən­dir. Bu şi­və­lər­də hət­ta ar­xa sı­ra qa­lın ı sa­i­ti də söz ba­şın­da möh­kəm­dir: ıl­dı­rım, ıl­dız, ışıl­tı, ılıx, ırız­qı (ər­zaq), ıl­xı və s. Bu sözündə b>m əvəz­lən­mə­si ( mu­nun, mu­na, mu­nu, mun­da, mun­nan ) kar­luk tay­fa dil xüsu­siyy­ə­ti ki­mi baş­qa şi­və­lə­ri­miz­də də ge­niş yay­ıl­mış­dır.

Şi­və­lə­rin mor­fo­lo­ji qu­ru­lu­şu­nun təd­qi­qi di­li­mi­zin ta­ri­xi ilə bağ­lı ma­raq­lı xüsu­siyy­ət­lər üzə çı­xa­rır. Qey­ri-qə­ti gə­ləc­ək za­ma­nın in­ka­rı­nın 1-ci şəxs tə­kin­dən da­nı­şar­kən müəllif ya­zır: «Azər­bayc­an di­li di­a­lekt və şi­və­lə­ri­nin təd­qi­qi gö­s­tə­rir ki, - ma­nam, -mə­nəm for­ma­sı hə­lə də müəyy­ən di­a­lekt və şi­və­lə­ri­miz­də iş­lən­mək­də­dir. La­kin Ağbu­laq kən­din­də səc­iyy­ə­vi bir şə­kil­çi ki­mi iş­lə­nən -mam, -məm for­ma­sı hə­lə­lik baş­qa di­a­lekt və şi­və­lə­ri­miz­də müşa­hi­də olun­ma­mış­dır».

Здесь тоже отмечен суффикс отрицательной формы первого лица, который образуется по Анатолийской модели: al-mam, gəl-məm.

Mü­əyy­ən edi­lən mor­fo­lo­ji gö­s­tə­ric­i­lər - sözdüzəl­dici şə­kil­çi­lər ədə­bi di­li­miz­də­ki şə­kil­çi­lə­rin va­ri­ant­la­rı ilə ya­na­şı, il­kin və ya qə­dim qram­ma­tik se­man­ti­ka­sı ba­rə­də də fi­k­ri­mi­zi ge­niş­lən­di­rir. Ya­ta­lğa (gec­ə­lə­mək ye­ri), qa­ça­lğa (qa­çıb day­an­maq ye­ri), du­ra­lğa (dur­maq ye­ri), dü­şəlyə (gə­lir, mə­da­xil), gö­rəlyə (gə­li­ni gör­mək üçün dü­zəl­dil­miş məc­lis), kö­nəlyə (yığ­ınc­aq) söz­lə­rin­də ək­sə­rən fel­dən isim düzəl­dən -alğa, -əlyə şə­kil­çi­si­nin, dey­ə­sən, ədə­bi di­li­miz­də heç pro­to­ti­pi də yox­dur; -anaq, -ənək şə­kil­çi­si in­di nis­bə­tən o qə­dər də məh­sul­dar dey­il­dir, la­kin qeyd edi­lən şi­və­lər­də­ki bər­kə­nəx` (bərk yer), əkə­nəx` (əkin ye­ri), əsə­nəx` (xə­s­tə­lik adı), gö­rə­nəx` (dəc­əl uşaq) ki­mi söz­lər gö­s­­tə­rir ki, bu cür şə­kil­çi­lə­rin bir vaxt­lar iş­lən­mə im­kan­la­rı ge­niş ol­muş­dur. Ya­xud: tıx­la­mac (çox­lu çö­rək doğ­ran­mış xö­rək), bur­manc (bu­ruq toğ­lu), ad­da­maş (ki­çik körpü), tırt­da­mac (qa­tı xö­rək) söz­lə­rin­də - mac şə­kil­çi­si­nin; əy­di (ağ­ac­dan qa­şıq ha­zır­la­maq üçün alət), düydü (yay­lıq) ki­mi söz­lər­də -dı şə­kil­çi­si­nin; su­at (su götürülən yer), yu­at (sürünü çi­miz­dir­mək üçün göl) ki­mi söz­lər­də -at şə­kil­çi­si­nin fə­al­lığı ma­raq doğ­u­rur. Bu cür şə­kil­çi­lə­rin qey­də alın­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də görülmüş iş­lər çox fay­da­lı­dır.

Интересно, есть ли эти слово-образовательные суффиксы у других тюрков? Эти суффиксы и в нашей собственной лит.норме или неизвестны или же пассивные суффиксы, а могли бы использоваться в создании новых терминов, как в Турции TDK делает.

Ay­rım şi­və­lə­rin­də 1 və 2-ci şəx­slə­rin cə­mi­ni bil­di­rən xə­bər­lik şə­kil­çi­lə­ri­nin açıq sa­it­li ol­ma­sı (1-ci şəxs cəm­də -ax,-əx`, -ada­max, in­sa­nax, oy­çuy­ax, tütünçüyəx` ; 2-ci şəxs cəm­də -san,ız, -sən,iz - qon­­şu­san,ız, sə­bir­siz­sə­n,iz) hə­min şi­və­lə­ri təd­qiq olu­nan di­g­ər şivə­lər­dən da­ha çox fər­q­lən­di­rir. İşa­rə əvəz­lik­lə­ri­nin ota­na, bu­ta­na, od­ra­na, bu­d­ra­na, od­ra şə­kil­lə­rin­də iş­lən­mə­si, görünür, cümlə­nin il­kin po­li­pre­di­ka­tiv in­ki­şaf dövrü­nün qa­lıq­la­rı­dır. Azər­bayc­an di­li­nin ədə­bi qo­lun­da çox­dan sı­ra­dan çıx­dığı hal­da, bu şi­və­lər­də hə­lə də kən­di əvəz­liy­i­nə tə­sadüf edil­miş­dir. La­kin yal­nız qoc­a­la­rın di­lin­də müşa­hi­də edil­mə­si bu sözün şi­və­lər­də də məh­dud­laş­dığ­ı­na də­la­lət edir.

В этих говорах отмечено местоимение "kəndi" (пишется что наблюдалось в речи пожилых людей) как в Турции, который не принят в лит.норме Азербайджана и вместо него используется "öz".

Şi­və­lər­də sə­ciyy­ə­vi kö­mək­çi nitq his­sə­lə­ri var­dır. Mə­sə­lən, nümu­nə­lər­dən ay­dın olur ki, hə­ngi sözü «ki­mi» qoş­ma­sı mə­qa­mın­da ( Əh­məd hə­ngi, Tel­li hə­ngi, mən hən­gi) iş­lək ol­muş­dur. Hət­ta bu şi­və­lər­də ki bağlayı­cı­sı kın, kin, kun, kün şək­lin­də ahə­ngə də uyğ­un­la­şır­mış. Bu bağlay­ıc­ı­nın kı­na, ki­nə, ku­na, künə for­ma­sı da diq­qə­ti cəlb edir. Şi­və­lər­də ma­raq­lı bir ədat - qa əda­tı mü­şa­hi­də edil­miş­dir - müəl­li­fin fi­k­rincə, -mı əda­tı­nın si­no­ni­mi­dir və ki­nayə məq­sə­di­lə iş­lə­di­lir: Hər af­doya ot gə­ti­məə onca ma­nat ver­diş­qa? (Yə­ni: Hər ma­şi­na ot gə­tir­mək üçün on ma­nat ver­din­mi - ver­mə­li ol­dun­mu?) Fik­ri­mizcə, bu qa so­nra­kı dövr­də­ki hə əda­tı­dır, çox qə­dim for­ma­dır, hə­lə Füzu­li döv­ründə­ki for­ma­sı­nı sax­la­mış­dır. Oruc bi­çib­bi ta­xı­lı? - cümlə­sin­dən göründüyü ki­mi, di­lin in­ki­şa­fın­da əks pro­ses­lər baş ve­rə bi­lir: adə­tən, b sa­mi­ti m- ə keç­diyi hal­dı, bu­ra­da m>b ke­çi­di var­dır.

Gah bağ­lay­ıc­ı­sı mə­qa­mın­da ara sözünün iş­lən­mə­si: Ara çən ye­rə çökür, ara gün düşür...

Можно было бы принять это слово и в лит.язык и постепенно заменить персизм "gah" этим труъ тюркизмом.



Очень богатые, интересные говоры, много неизвестных, малоизвестных особенностей. Цалле, не могли бы перевести выделенные части на русский язык? У меня не получится, и терминологией не владею...

[-Dreamer-]

Эльвин, ты мне прислал сообщение без темы и у меня по-турецки написано Konu Yok, так как у тебя турецкий язык форума стоит. У вас есть это слово или нет?

[Türk]

Эльвин, ты мне прислал сообщение без темы и у меня по-турецки написано Konu Yok, так как у тебя турецкий язык форума стоит. У вас есть это слово или нет?

Нет, у нас арабизм "mövzu", а "konu" неологизм в Турции, созданный TDK:

konu
Tarihçe (tespit edilen en eski Türkçe kaynak ve diğer örnekler)
konu "mevzu" [ Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu (1935) ]
Köken
Türkçe kon- fiilinden +I sonekiyle türetilmiştir. Daha fazla bilgi için kon- maddesine bakınız.
Ek açıklama
Arapça ve vaḍˁ (koymak) ve mevḍūˁ (konu) bağlantısına paralel olarak üretilmiş Yeni Yürkçe sözcüktür.

Т.е. это слово создано на основе параллели указанных арабских корней.

[Хусан]

konu
Tarihçe (tespit edilen en eski Türkçe kaynak ve diğer örnekler)
konu "mevzu" [ Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu (1935) ]
Köken
Türkçe kon- fiilinden +I sonekiyle türetilmiştir. Daha fazla bilgi için kon- maddesine bakınız.
Ek açıklama
Arapça ve vaḍˁ (koymak) ve mevḍūˁ (konu) bağlantısına paralel olarak üretilmiş Yeni Yürkçe sözcüktür.

Т.е. это слово создано на основе параллели указанных арабских корней.

Я не понимаю, какой параллел?
vaḍ - koymak
mevḍūˁ - konu

Qoʻyuv?

[Ömer]

Лексической параллели. По-арабски:
وضع /wadˤaʕa/ класть
موضوع /mawdˤu:ʕ/ положенный (страд. причастие); тема

[Alessandro]

 Я думал, что кону от конушмак, которое в турецком сменило основное значение с 'участвовать в совместных посиделках' на 'разговаривать'.

[-Dreamer-]

Лексической параллели. По-арабски:
وضع /wadˤaʕa/ класть
موضوع /mawdˤu:ʕ/ положенный (страд. причастие); тема

Калька что ли?