Западнополесский микроязык и западнополесские говоры

[procyone]

А что у него спрашивать, если на лицо заангажированность и некомпетентность? Это как написать "словарь русского (древнеисландского) языка". Нелепица и только

На Полесье ничего кроме балтийских гидроним не осталось. Имеются ятвяжские могильники севернее Бреста и в округе Кобрина. Зетельский диалект литовского языка из окресностей Дятлова (северо-западная Беларусь) возможно имеет некоторые элементы ятвяжского языка. И еще есть польско-ятвяжский словарик. : (wiki/lt) Zietela

[Гиперкуб]

Николай Шелягович * * *

Шо ны фылософ, то погынчому
нас набавлее вiка буты.

Од тых набав лэдь нышалijiш:
любая – здыця – мае рацию.

Алы-ж по тысячы дориг ныпiдыш,
а по одниj – ек выдуматы лiпшу?

И вмораниj выдумуваннем тым,
становышса фылософом:
свою проложуеш дорогу –
дорогу сушчого свого.

И розумiеш: на зымнi людына
ныпырыjматы – новэ одкрываты!

* * *
Чым е мудришию людына,
мудришого тым бильш
здареjiця ыз ею, —
подiji дадяны ля нам,
шоб Душу вымыреты.

* * *
Ек дужым буты? –
в дужого пытаю,
шчаслывым ек? –
у тых, шо шчесьте мають,

пораду мудру –
в мудрого просю,
ек довго жыты? –
до старого jду...

За наставлелныкэj
ля сэбэ выбыраю
тых, шо ны з букэj –
по собi шо знають!

МIСЬТЕ МIШКАННЯ БОГА

Нышукаjтэ
Бога – по божныцях,
нышукаjтэ
Бога – в ныбысах,
нышукаjтэ –
дэсь поза собою:
вин – у нас,
затуляниj од нас

тым шуканнем
Бога – по божныцях,
тым шуканнем
Бога – в ныбысах,
тым шуканнем –
дэсь поза собою.

Раз шукаты клычэ –
ждэ Вин нас!

* * *
Нышукаj ты рады
дэсь поза собою –
шчесьте твое есьтя
но в тобi самому.

Ныгды нызаjмiеш
завшиji радобы –
докыль пуд узьдiём
бутымыш погоды.

Тоj оно шчаслывым
буты завшиj можэ –
хто в халэпу навыть
бачыть нэбо гожым.

Тоj оно шчаслывым
буты завшиj мае –
в кого сэрця сонцэ
ныгды нызгасае.

[Гиперкуб]

http://luninetsm.at.tut.by/muza/lschitak7.html

Асаблівасці гаворак Лунінеччыны
Сцяпан Нефідовіч, краязнаўца

...
Развіццё мовы залежала і ад геаграфічнага палажэння. Прыклад таму — гаворкі Лунінеччыны. Раён размешчаны ў зоне моўнага падзелу, дзе значна выражаны тры тыпы дыялектаў: заходне-палескі — пінская гаворка (вёскі Лобча, Дубаўка, Багданаўка); цэнтральная — слуцкая (вёска Лугі); цэнтральна-палеская — тураўская (астатнія вёскі раёна). Да заходне-палескай гаворкі трэба адносіць і ўсе населеныя пункты Рэдзігераўскага сельсавета, а таксама Перунова і Барсукова, паколькі жыхары гэтых вёсак — людзі, што ў 1907-1914 гадах перасяліліся з Брэсцка-Пінскага рэгіёна.

Можна меркаваць, што мова нашых продкаў фарміравалася на ранняй стадыі існавання славянскіх плямён, саюзаў, княстваў. Блізасць пражывання людзей да цэнтраў, зносіны заходніх вёсак з Пінскам, паўночных з Клецкам і Слуцкам, а цэнтральных і ўсходніх з Туравам з цягам часу выпрацавалі моўны каларыт. Мова фарміравался на працягу некалькіх соцень гадоў, бытавала, а дакладней, жыла аж да сярэдзіны ХХ стагоддзя.

Мінулае стагоддзе — перыяд росту цывілізацыі, якая парушыла, потым разбурыла ўсю аснову дыялектнай мовы. Асабліва разбуральны працэс прайшоў у ходзе ўвядзення адукацыі, радыё- і тэлевяшчання, пасялення ў гарады і вёскі ў савецкі час людзей шматлікіх нацыянальнасцей. Мясцовадыялектную мову ў асноўным змяніла "мешанка" — так званая "трасянка". Горад загаварыў па-руску, ды і ў вёсцы маладое пакаленне ўсё часцей карыстаецца рускай мовай. Хоць на самой справе мала хто валодае чыстай рускай мовай, і ў выніку атрымліваецца "трасянка". Ды і многія людзі старэйшага пакалення, імкнучыся "акультурыць" сваю мову, мясцовадыялектную гаворку замянілі "мешанкай". Вось выраз: "Моя дочка поехала в Лунінец. Рэшыла купить рыбёнку бруки и кое-что из обуви".

Але ўсё-такі ва ўжытку большасці сталых сельскіх жыхароў пераважае народная мова. Прыблізна ў 75% Лунінеччыны бытуе цэнтральна-палескі дыялект. Гэтак, як і ў нас, размаўляюць жыхары Жыткавіцкага, Лельчыцкага, значнай часткі Петрыкаўскага раёна, Давыд-Гарадоцкай зоны Столінскага раёна — а гэта рэгіён, шіто прылягае да Турава, колішняй сталіцы княства.

У кожным з названых раёнаў у гаворцы ёсць свае моўныя зоны, між якімі існуюць некаторыя малазначныя адрозненні ў вымаўленні канчаткаў ці ў лексіцы. У нас — таксама. Напрыклад, у Азярніцы кажуць: "Мі пасом корові", у Любані — "Мы пасом коровы", а ў Мокраве — "Му пасом корову". У вёсках усходняй Лунінеччыны (на ўсход ад Лахвы) кажуць картопля, ва ўсіх астатніх жа вёсках — бульба; у "палевікоў" (цэнтральныя вёскі раёна) кажуць сматна, у іншых — смачна. Іншы раз маюцца цікавыя адпаведнікі адных і тых жа слоў. У Мокраве — певень, у Лахаўцы — певэнь, а ў Язвінках зусім па-іншаму — кабан. Або холодзец — юха — ногі; племянік — братаніч — небож.

У гаворцы жыхароў Лунінеччыны можна пачуць адны і тыя ж словы ў скарочанай або разгорнутай форме. Напрыклад: е — есьцеха; там, тут — тама, тута — тамака, тутака.

Трапна заўважыў адрозненне гаворак жыхароў Кажан-Гарадка і вёсак Дрэбск, Ракітна, Цна ў артыкуле "Аб некаторых асаблівасцях мясцовых гаворак..." краязнаўца Васіль Туміловіч ("Лунінецкі сшытак" №3 – 4, г. Лунінец, 2005).

На моўнай аснове іншы раз жыхары адной вёскі дражняць жыхароў суседняй. Так лахаўчане разыгрываюць макраўцоў: "Лана реве, реве, а вечкі бекаюць, бекаюць", а людзі блізляжачых да Лугоў вёсак называюць лужан "штокаламі", бо ў іх ужытку гучыць беларускае "што".

Па прычыне таго, што наша тэрыторыя трапляла пад розныя акупацыі ці ў нейкія саюзы, у лексіконе прыжыліся словы-замежнікі, — такія, як: шчо, вон (укр.); хвайно (яўр.); ровар, огер (польск.) корысць, стыдно, жыр, вална, случай, судзьба, скоро, порціць, цьвет, совэсць (рус.) і шмат іншых.

У аснове сваёй і лексіка, і моўныя асаблівасці вёсак Лунінеччыны падобныя. Да нашага часу добра збераглася дыялектная мова ў жыхароў Лахаўкі. Для гэтай гаворкі характэрны наступныя асаблівасці:

1. Характэрныя для палескіх гаворак закрытыя е, о: лес, лесьнік, пець, двор, тхор.

2. Саканне — цвёрдасць суфікса -ся ў розных дзеяслоўных формах: наеўса, обуласа, напіліса, купаемса, засьмейса.

3. Ужыванне сінтэтычнай формы будучага часу, утворанай у выніку зліцця дзеясловаў мець, буду (быць) з інфінітывам спрагальнага дзеяслова ў адзіночным і множным ліках: заўтрэ прыедомо; як маціму час, то прыеду; іцімэце пашком; воны думацімуць, шчо...

4. Поўнае парушэнне правілаў такіх асноў беларускай арфаэпіі, як аканне і яканне ва ўсіх ненаціскных (слабых) пазіцыях (замест іх — оканне і еканне): у пачатку слоў — об'явіць, отобраць, осьмеліцца; у сярэдзіне — вадро, вароўка, багу, валікі, пасок, Хвадора; у канцы — мало, вухо, молодого, мамочко, Іванко.

5. У некаторых пазіцыях замест -е (jэ) вымаўляецца -э: рубэль, карабэль, рэвэ, сэрцэ, добрэ, мэд, у кошэле.

6. У форме меснага склону адзіночнага ліку ў назоўніках мужчынскага і жаночага роду з асновай на шыпячыя і -р ужываецца канчатак -э: у дзежэ, на пачэ, на мажэ, на дворэ, у кошэ.

7. Прыметнікі ніякага роду і лічэбнік "адно" ў спалучэнні з назоўнікамі ніякага роду маюць канчатак -э: молодэ(эе) целя, добрэ(эе) дзіця, однэ место, однэ окно, чорнэ і белэ.

8. Ужыванне сцягнутых формаў прыметнікаў, дзеепрыметнікаў, займеннікаў, лічэбнікаў: пожарна команда, хороша сорочка, нова хустка, багуча вода, гэту міску, восьму часьць.

9. Замест прыставак а-, аб-, ад- ужыванне о-, об-, од-: обгородзіць, ожэніць, отрэзаць, одбіць, оббегаць.

10. Наяўнасць канчатка -а ў назоўным склоне множнага ліку назоўнікаў ніякага роду: ведра, колена, целята, гнезда, рэбра.

Гэтаксама канчатак -а маюць зборныя назоўнікі: ворота, дрова; назоўнікі, што маюць толькі множны лік: ножніца, дзьвера, могліца; якія абазначаюць назвы населеных пунктаў: Сінкевіча, Мікашэвіча, Сімогошча; назоўнікі, што абазначаюць назвы маладых істот: поросята, целята, гусенята.

11. Ярка выражаны асіміляцыйны мяккі зычны ў спалучэннях дзьв, дзьм; зьв, зьдз, зьм, зьн; сьв, сьл, сьц; цьв, цьм: мадзьведзь, дзьве, дзьмэ; зьвер, зьдзівіць, зьмей, зьнік; сьвітае, сьліна, сьцежка; цьвет, цьма.

12. Вымаўленне у замест ы: муло, помуўса, забуўса, вупіў, вусадок, вуйшоў, бук.

13. На месцы падаўжэння зычных захавалася стараславянскае спалучэнне з j: васелье, насенье, полозье (полозjэ); з'яўленне j пасля губных перад -а: п'яць (пjац'), м'якко, м'ясо, в'яне, клоч'е, п'ята, сем'я; маюцца выпадкі выпадання зычнага в і з'яўлення на яго месцы j: чар'як, з'язаць, с'ято (с'jато).

14. Назоўнікі мужчынскага роду адзіночнага ліку ў вінавальным склоне ўжываюцца, як ў родным: зрэзалі дуба, нарысоваць дома, зробіў воза.

15. Пашырана ўжыванне суфікса -ін- са значэннем адзінкавасці таго, што ўсведамляецца і абазначаецца лексічна як збор, сукупнасць, аб'яднанне, мноства і г.д. пэўных прадметаў: бобіна — адно зерне бобу; буквіна — адна літара; волосіна, соломіна, цыбуліна, лісьціна, клубнічына і г.д.

16. Вымаўленне прыстаўкі пара- замест пера- і прыназоўніка парад замест перад: парайшоў, параехаў; парад намі, парада мною.

17. Да апошняга часу ўжываецца звальная форма, інакш кажучы, форма стараславянскага клічнага склону: мамо, тато, Ганно, Мане, Ево, Оле, братко. Такая форма сустракаецца ў шмат якіх казках, песнях, прыказках Лунінеччыны. Напрыклад: "Куды ідзеш, воўчэ"; "Коце-браце, выручай"; "Згадай мэне, мамко, хоць раз у недзелю"; "Доню моя, доню, як тобе жывэцца?"; "Успомні, бобрэ, як улетку добрэ".

Гэтай формай неаднаразова карысталіся беларускія пісьменнікі: "Палюбуйся ім, саколе" (Я. Колас); "Украіна, цвеце любы" (Я. Купала); "Мой дружа, Данбас" (М. Лужанін). Гэтакай формай гаворкі насычана мова палешукоў "Палескай хронікі" Івана Мележа.

* * *

Асаблівасць гаворкі Лахаўкі ў значнай ступені адпавядаюць асаблівасцям гаворак большасці вёсак Лунінеччыны. У адрозненне ад нармаванай літаратурнай мовы наша мясцовадыялектная — своеасаблівая: грубая, непрыемная на слых. Але народная ёсць народная. Вякамі яна існавала на Палессі, была важным сродкам зносінаў, жывіла нашых продкаў духоўна, з'яўлялася крыніцай вуснай народнай творчасці і, калі нават ёй наканавана знікнуць у тлуме сучаснай цывілізацыі, павінна застацца важным сродкам для даследванняў дыялектолагаў, лінгвістаў і фалькларыстаў.

[Гиперкуб]

да нас нядаўна Скобла прыяжджаў (wiki/be) Міхась_Скобла, зь ім Алесь Вячорка з Гарадной (родзіч Валера Кісяля https://vk.com/id143333090)
чытаў па-палеску
распачалі беларуска-ўкраінскае выданьне "Справа", там беларускія, украінскія творы, а галоўнае і палескія http://budzma.by/news/sprava-byelaruska-wkrainski-almanakh.html

[Гиперкуб]

Аяй, рисунки погибли и статья Толстого похерилась. Щас хотя б что восстановлю.

[Гиперкуб]

2) Толстой Н.И. "Избранные труды. Т. II: Славянская литературно-языковая ситуация", М.: "Языки русской культуры", 1998. – 542 с.

Том включает работы акад. Н. И. Толстого по истории славянских литературных языков — от древнейшего периода до новейших опытов создания локальных литературных микроязыков. Рассматривается проблема соотношения языка и культуры, роль языка в формировании этнического и национального самосознания славянских народов; предлагаются типологические критерии классификации славянских литературных языков (как внутренние, собственно лингвистические, так и внешние — историко-культурные); дается сравнительная характеристика двух главных культурных ареалов славянского мира — Slavia Orthodoxa и Slavia Latina. Ряд статей посвящен древнеславянскому (церковнославянскому) языку как общему литературному языку южных и восточных славян эпохи средневековья, его народно-языковой основе, культурным функциям, локальным разновидностям и истории, его соотношению со старославянским языком и его роли в развитии национальных литературных языков и письменности. Подробно анализируется литературно-языковая ситуация южных славян: древнесербский книжный язык XII–XIV вв., жанровая структура древнесербской литературы, славяно-сербский язык XVIII — начала XIX в.; хорватский литературный язык средневековья и литературно-языковой регионализм в Хорватии в XVI–XVIII вв.; опыты по созданию македонского литературного языка в XIX в.; особенности языкового развития в западных регионах южного и восточного славянства и др. В нескольких статьях обсуждаются вопросы истории русского литературного языка в связи с развитием национального самосознания; затрагиваются проблемы культуры речи, текстологии и публикации памятников письменности.

Книга предназначена филологам-славистам и широкому читателю, интересующемуся этнокультурной и этноязыковой историей славян.

Содержание:

- От автора

Часть I. Главные особенности славянской литературно-языковой ситуации
- Язык — словесность — культура — самосознание
- Несколько размышлений о славянских литературных языках, литературно-языковых ситуациях и концепциях
- Slavia Orthodoxa и Slavia Latina — общее и различное в литературно-языковой ситуации
- Кирилло-мефодиевская традиция у славян
- Древняя славянская письменность и становление этнического самосознания у славян

Часть II. Древнеславянский литературный язык
- К вопросу о древнеславянском языке как общем литературном языке южных и восточных славян
- Древнеславянский литературный язык в XII—XIV вв. (его функции и специфика)
- Взаимоотношение локальных типов древнеславянского литературного языка позднего периода (вторая половина XVI — XVII вв.)
- Старинные представления о народно-языковой базе древне-славянского литературного языка (XVI—XVII вв.)
- Языковая ситуация в западных пределах восточного и южного славянства в XVII в.

Часть III. Культурно-языковая ситуация у южных славян
- Этническое и культурное самосознание сербов в связи с развитием письменности (литературы) и литературного языка в XII—XIV вв.
- Отношение древнесербского книжного языка к древне-славянскому языку (в связи с развитием жанров в древнесербской литературе)
- К историко-культурной характеристике «славяно-сербского» литературного языка
- К вопросу об историографическом слоге сербского («славеносербского») литературного языка
- Литературный язык сербов в XVIII — начале XIX в.
- Этническое и культурное самосознание хорватов в связи с развитием письменности (литературы) и литературного языка в XII—XIV вв.
- Регионализм и литературно-языковая ситуация в хорватских землях в XVI—XVIII вв.
- Страничка из истории македонского литературного языка

Часть IV. Из истории русского литературного языка
- Язычество и христианство Древней Руси
- Этническое самопознание и самосознание Нестора Летописца
- Два иностранных свидетельства XVI в. о славянах, русских, о церковнославянском и русском языке
- Взгляды А. Н. Пыпина на историю русского литературного языка (страничка из истории русской лингвистики)
- Некоторые вопросы текстологии и публикации русских литературных памятников XVIII в.
- Вопросы культуры речи в трудах русских лингвистов 20-х годов
- Новый славянский литературный микроязык?
- Литература
- Сокращения
- Первые издания публикуемых работ

https://vk.com/doc-39153710_109659726?hash=359d97a3df009f2f2d&dl=157c9cfb98432ff7bc

[Гиперкуб]

Толстой Н. И. Новый славянский литературный микроязык? // Избранные труды. Т. II. Славянская литературно-языковая ситуация. М., 1998

[я пифия]

Мікалай Панасюк, былы паштальён зь вёскі ў Белавескай пушчы, узгадвае першыя камбайны, чэргі ў сто галоў і «віжэркі» — незанятыя лугі, дзе касілі сена.

[alant]

Эта речь, конечно, меньше на украинскую похожа и польского в ней не слышно, и белорускость некоторую можно услышать.

[я пифия]

Самое забавное, что Панасюк называет свою мову русской, а корреспонденты этому "удивляются". Хотя ничего странного в этом нет.

[Wolliger Mensch]

Самое забавное, что Панасюк называет свою мову русской, а корреспонденты этому "удивляются". Хотя ничего странного в этом нет.

Вы действительно считаете, что корреспонденты «удивляются» в кавычках?

[я пифия]

Не знаю. Я такому удивлялся в 16 лет. А тут дяди много старше меня, скорее всего. Советы ещё видели. Там усе были русские 

[Wolliger Mensch]

Советы ещё видели.

Советы есть и сейчас.

Там усе были русские 

В Советском Союзе все были теми, кеми были прописаны в паспорте. Что вы написали — либо показатель вашей полной неосведомлённости, либо вы специально пытаетесь выдать желаемое за действительное. Не хорошо.

[я пифия]

Ну звыняйте, панство. Заговариваюсь

[mrshch]

На видео - нормальный западноукраинский диалект с примесью полесских и белорусских черт, причем первых больше. Ну и какие-то русизмы попадаются, но они везде есть, даже в Карпатах.

[Rusiok]

ы > ı, e > є, э > е:
"-Яку лексıку, фонıтıцькı и гıнчı мовнı особлıвıнı — старишı чı новішı — маjіця взєтı за норму?
— Маjіця братı все, шоб нıц нıзагубıлоса, шоб нıц нıзгебло... Певнı-ж мı в одному — откıдатı староє, шо воно пашчи забуте чı надто ридке, нıможна, нıрозумно j нıпогосподарıцьку: бо так мı од усёго могчимо хутко откıнутıс".

[Beul-binn]

Прочитал стихотворение Александра Ирванца (Аляксандр Ірванэць, Олександр  Ірванець).

«Дзякуем перабудове»

Батьку, мамо, свето в нас, свето!
Выйшла на нашиjі мовы газэта!
Шэ ны газэта  шэ но бочына,
Алэ зрадніты сыба ны прычына?

Славмо-жэ ріднэньку пырыбудову,
Шо отчынее заганьбляну мову!

Интересно, здесь неточная рифма в первых двух строках (светО –газэтА) или всё же случай аканья в последнем слоге, что было бы странным, учитывая

4. Поўнае парушэнне правілаў такіх асноў беларускай арфаэпіі, як аканне і яканне ва ўсіх ненаціскных (слабых) пазіцыях (замест іх — оканне і еканне): у пачатку слоў — об'явіць, отобраць, осьмеліцца; у сярэдзіне — вадро, вароўка, багу, валікі, пасок, Хвадора; у канцы — мало, вухо, молодого, мамочко, Іванко.

?

[xander3]

Батьку, мамо, свето в нас, свето!
Выйшла на нашиjі мовы газэта!

Интересно, здесь неточная рифма в первых двух строках (светО –газэтА) или всё же случай аканья в последнем слоге, что было бы странным, учитывая

Неточная рифма.

[Сяргей Леанідавіч]

Кто-нибудь знает: 1) какое славянское племя (племенной союз) жило на территории распространения западнополесских говоров ? (везде где искал, находил разную информацию: волыняне, дреговичи, древляне) 2) кто стал субстратом для славян, живущих на этих землях ?

[Wolliger Mensch]

Кто-нибудь знает: 1) какое славянское племя (племенной союз) жило на территории распространения западнополесских говоров ? (везде где искал, находил разную информацию: волыняне, дреговичи, древляне) 2) кто стал субстратом для славян, живущих на этих землях ?

1) См. АУМ, карту IV. К северу от Припяти — дреговичи, к югу — волыняне, на юго-востоке — деревляне.
2) В первом приближении — никто. Это южная окраина древнего балтийского ареала, где собственно славяне и отпочковались. А уж какие там бегали дикари до того —

[Сяргей Леанідавіч]

Кто-нибудь знает: 1) какое славянское племя (племенной союз) жило на территории распространения западнополесских говоров ? (везде где искал, находил разную информацию: волыняне, дреговичи, древляне) 2) кто стал субстратом для славян, живущих на этих землях ?

1) См. АУМ, карту IV. К северу от Припяти — дреговичи, к югу — волыняне, на юго-востоке — деревляне.
2) В первом приближении — никто. Это южная окраина древнего балтийского ареала, где собственно славяне и отпочковались. А уж какие там бегали дикари до того —

Интересно. То есть получается же, что именно отсутствие балтского субстрата и отличает местные говорки от от прочих, распространенных в Беларуси ? 

[AmbroseChappell]

http://zagorodde.na.by/perevod.html

Загородский язык/диалект лучше звучит, чем западнополесский.

Что такое "западнополесский" - понятно, а вот что означает "загородский"?

[alant]

http://zagorodde.na.by/perevod.html

Загородский язык/диалект лучше звучит, чем западнополесский.

Что такое "западнополесский" - понятно, а вот что означает "загородский"?

Центральные говоры западнополесского.

[AmbroseChappell]

Я имел в виду, само слово "загородский" что означает?

[alant]

Я имел в виду, само слово "загородский" что означает?

(wiki/ru) Загородье